Gruzja – kraj o burzliwej historii, położony na styku Europy i Azji, od wieków zmagał się z najazdami i obcą dominacją. Mimo podbojów i rozbicia państwowego, naród gruziński konsekwentnie dążył do zachowania swojej tożsamości i niepodległości. Szczególnym wyrazem tego dążenia była walka z radzieckim reżimem, która osiągnęła punkt kulminacyjny w końcu lat 80. XX wieku. Protesty, represje i ruchy opozycyjne doprowadziły wreszcie do odzyskania suwerenności w 1991 roku, otwierając nowy rozdział w historii Gruzji.
Historia Gruzji sięga już czasów starożytności, kiedy to powstały na terenie Kaukazu pierwsze zalążki organizmu państwowego określanego przez historyków mianem Sakartwelo, które tworzyły plemiona przybyłe z Azji Mniejszej – Kaskowie, Muskowie, Dajanowie oraz Tabalowie. Pomimo ciągłej rywalizacji o wpływy na Kaukazie pomiędzy państwem rzymskim i monarchią perską starożytne pra-państewka gruzińskie od końca starożytności zaczęły odgrywać w tym regionie pierwszoplanową rolę w budowaniu państwowości, organizacji społeczeństwa, ale także budowaniu odrębności kulturowej. Głównym czynnikiem, który wpłynął na państwowość gruzińską oraz ukształtowanie się jednego narodu gruzińskiego było przyjęcie w 532 roku chrześcijaństwa. Rozwój państwowości gruzińskiej został zatrzymany w VII wieku, gdy została podbita przez Arabów, a w XI wieku przez Turków. Jednak już na początku XII wieku król David IV Budowniczy zrzucił zależność turecką i utworzył scentralizowane państwo gruzińskie, które jednak nie przetrwało najazdów Mongolskich z XIII wieku i uległo rozpadowi dzielnicowemu oraz rozdrobnieniu feudalnemu. Osłabienie państwowości gruzińskiej wykorzystali zewnętrzni wrogowie i w połowie XVII wieku wschodnia część znalazła się pod władzą perską, natomiast zachodnia pod kontrolą turecką.
>>> Czytaj także: Czeczenia w ogniu – kaukascy górale przeciwko rosyjskiemu caratowi <<<
Sytuację Gruzji odmieniło w II połowie XVIII wieku pojawienie się na terenach Kaukazu nowego mocarstwa europejskiego – prawosławnej Rosji, której pokrewieństwo religijne chcieli wykorzystać Gruzini do walki z muzułmańskimi Turkami oraz Persami. Stało się jednak inaczej, w 1801 roku nastąpiła likwidacja autonomii gruzińskiej i przyłączenie do cesarstwa rosyjskiego królestw Kartlii i Kachetii, tworząc tym samym gubernię gruzińską i rozpoczynając okres rusyfikacji terenów Zakaukazia. Pierwsza faza tego procesu zakończyła się w 26 maja 1918 roku, gdy została utworzona Demokratyczna Republika Gruzińska. Radość z niepodległości nie trwała długo, ponieważ zwycięstwo bolszewików w wojnie z Gruzją w 1921 roku zakończyło proces aneksji i podporządkowania Zakaukazia sowieckiej Rosji. Gruzja od 1922 roku ponownie znalazła się wbrew swojej woli w granicach obcego państwa – ZSRR, i podporządkowana prawom w nim panującym tym samym na kolejne dziesięciolecia utraciła swoją niepodległość.
Sowiecka inwazja na początku 1921 r. doprowadziła do upadku niepodległej Gruzji i utworzenia Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, rządzonej przez Bolszewicki Komitet Rewolucyjny (Rewkom). Czolokaszwili, w przeciwieństwie do wielu innych działaczy niepodległościowych, nie udał się na emigrację, lecz wycofał się w góry Kaukazu, gdzie zorganizował partyzancki opór skierowany przeciwko nowemu reżimowi. W marcu 1921 r. dowodził niewielką partyzancką grupą znaną jako „Konspiratorzy Gruzji”, która wzięła udział w serii potyczek z Armią Czerwoną oraz oddziałami WCZk (sowieckiego organu bezpieczeństwa) w swoim rodzinnym regionie Kachetia. Po starciu pod Sighnaghi w czerwcu 1922r, Czolokaszwili przeniósł się do górskiego dystryktu Chewsureti, gdzie zjednoczył miejscowych chłopów przeciwko rządowi bolszewickiemu. Armia Czerwona, wspierana przez lotnictwo, opanowała terytorium, jednak Czolokaszwilemu udało się przedostać do sąsiedniej Czeczenii, skąd w listopadzie 1922 r. prowadził najazdy na Gruzję. Jego brat, Simon, zginął w trakcie akcji, a pozostałych członków rodziny aresztowano. Jego teść został później zamordowany przez WCzk. Najbardziej intensywne walki rozgorzały podczas powstania sierpniowego w 1924 r. Czolokaszwili był jednym z jego przywódców. Na drodze niespodziewanego ataku w dniu 29 sierpnia opanował miasto Manglisi. Jako że nie dotarły do niego posiłki, przeniósł się w góry we wschodniej Gruzji, gdzie przejął kontrolę nad Duszeti i rozbił jednostki Armii Czerwonej pod Swimoniant-Chewi 3 września. Chociaż powstanie było nieskuteczne i zostało brutalnie stłumione, Czolokaszwili odmówił poddania się i bezowocnie kilka razy próbował przeprowadzić wypad na Tbilisi. Swoją ostatnią bitwę stoczył w połowie września pod Chew-Grdzela w prowincji Kachetia. Pomimo miażdżącej przewagi Armii Czerwonej oraz ostrzału ze strony radzieckiej artylerii, Czolokaszwilemu udało się uciec. Niebawem okazało się, że oddziały partyzanckie są wyczerpane, wobec czego Czolokaszwili musiał uciekać do Turcji, gdzie dołączyło do niego kilku emigrantów. Razem przenieśli się do Francji.
>>> Czytaj także: Bezpieczeństwo międzynarodowe: definicja i modele <<<
Przytaczając historię Gruzji można stwierdzić, iż cieszy się ona wątpliwą sławą jednego z najczęściej napadanych państw na świecie Stojącą na geograficznym pograniczu pomiędzy Europą a Azją oraz religijnym: chrześcijaństwem a islamem Gruzję od wieków nękały wojny. Jednak w ten sposób wykształciła się narodowość gruzińska, która budzona przez hasła historyczne, etniczne czy religijne aktywnie działała w opozycji antyradzieckiej, która szczególnego tempa nabrała w latach osiemdziesiątych XX wieku.
Upadek radzieckiego hegemona
Przełomowym momentem dla historii Gruzji, jak i innych republik ZSRR, było objęcie przez Michaiła Gorbaczowa w marcu 1985 roku stanowiska sekretarza generalnego partii. Nowy przywódca był przekonany o konieczności wprowadzenia zmian w celu ratowania mocarstwa radzieckiego. Wprowadzone przez niego reformy: pierestrojka[*] oraz głasnost[**] przyczyniły się do złagodzenia wpływu Moskwy nad peryferiami, co w konsekwencji doprowadziło do zwiększenia dążeń do niezależności poszczególnych republik i wzrostu ruchów niepodległościowych.
Wraz z narastającym napięciem związanym z przemianami politycznymi w Związku Radzieckim doszło do wielu demonstracji antymoskiewskich, które zostały brutalnie i krwawo tłumione przez wojska radzieckie dowodzone przez gen. Igora Rodionowa – późniejszego ministra obrony narodowej Rosji. 9 kwietnia 1989 roku w stolicy Gruzji – na Alei Rustawelego w Tbilisi pod parlamentem – rozpoczęły się wielotysięczne wystąpienia studentów oraz nieuzbrojonych Gruzinów, głównie kobiet, którzy domagali się niepodległości i dialogu politycznego z Moskwą. Ta pokojowa demonstracja bardzo szybko osiągnęła liczbę 10 tys. osób, a na jej czele stanął Zwiad Gamsachurdia. To dzięki jego przemówieniom doszło do radykalizacji demonstracji i jej programowego ujednolicenia. Początkowo władze republikańskie na wystąpienia opozycji zareagowały umiarkowanie, stosując dostępne środki pokojowe. Jednak po radykalizacji haseł demonstracyjnych, takich jak: „Precz z władzą sowiecką”, „Niepodległość dla Gruzji”, do rozbicia protestów zaangażowano armię, która przy użyciu gazu, wozów opancerzonych i pałek spacyfikowała przeciwników władzy sowieckiej. Konfrontacja wojska z demonstrantami zakończyła się tragedią, gdzie według oficjalnych danych zginęło 19 osób, a kilkaset zostało rannych.
Wydarzenia z kwietnia 1989 roku wstrząsnęły całym krajem, a ich bezpośrednim skutkiem był narastający opór wobec władz radzieckich, a także utrata poparcia i zaufania społecznego dla władz republikańskich. Nastroje antysowieckie zaczęli popierać nawet miejscowi komuniści i milicjanci, którzy wielokrotnie pomagali opozycjonistom. Powstała również organizacja paramilitarna Mchedrioni (Jeźdźcy), która w początkach lat dziewięćdziesiątych była najsilniejszą zbrojną organizacją zrzeszającą ok. 5 tys. członków. Warto wspomnieć, że organizacja ta udzielała się nie tylko w procesie usamodzielniania się Gruzji, ale później brała udział we wszystkich regionalnych konfliktach zbrojnych, a po ich zakończeniu zasilała struktury zarówno państwowe, jak i mafijne.
>>> Czytaj także: Zimna Wojna – stosunki ZSRR i USA w ramach bipolarności <<<
W celu uniknięcia wybuchu ruchu niepodległościowego władze na Kremlu podjęły natychmiastowe działania wysyłając do Tbilisi Eduarda Szewardnadzego, który odpowiedzialność polityczną za krwawe pacyfikacje kwietniowych demonstracji obarczył przywódców republikańskich. Spowodowało to usunięcie szefa Komunistycznej Partii Gruzji Dżumbera Patiaszwiliego oraz premiera Zuraba Czcheidzego, a nowe formalne kierownictwo w republice objął Giwi Gumbaridze.
Kolejnym zarzewiem konfliktu była próba sparaliżowania przez Moskwę antysowieckich nastrojów w Gruzji poprzez podjudzenie do wystąpienia separatystów abchaskich. W dniach 15-16 lipca 1990 roku władze gruzińskie podjęły się próby dokonania podziału Uniwersytetu Suchumskiego na dwie części: gruzińską i abchaską, co zostało potraktowane przez Abchazów jako naruszenie autonomii republiki i próbę jej gruzinizacji. Wybuchły zamieszki w wyniku których zginęło 11 osób, a Kreml poparł dążenia separatystyczne Abchazów, a także Osetyjczyków.
Rosnący w społeczeństwie gruzińskim ruch niepodległościowy spowodował kształtowanie się półjawnie działających partii politycznych. Największym poparciem cieszyła się Partia Narodowo-Demokratyczna pod przewodnictwem Giorgi Czanturi, która została reaktywowana jeszcze w podziemiu w 1981 roku. Następnie wśród najważniejszych partii opozycyjnych należy wymienić: Związek Helsiński Zwiada Gamsachurdi, Związek Równości Narodowej Iraklego Szegelaigo oraz Partię Niepodległości Narodowej kierowaną przez Iraklego Ceretelego. Ich wspólny cel, jakim było oderwanie się spod sowieckiego jarzma oraz uzyskanie przez Gruzję niepodległości, doprowadził do powstania sojuszu politycznego w walce o suwerenność kraju pod nazwą Komitet Ocalenia Narodowego. Wkrótce powstający demokratyczny front uzupełniły szybko powstające organizacje, ugrupowania, towarzystwa, a nawet partie. Pozwoliło to skonsolidować i organizować demonstracje antyrządowe w całym kraju poprzez organizację strajków, masowych demonstracji oraz głodówek.
Rządzący komuniści widząc ogromne poparcie społeczeństwa gruzińskiego dla ruchu niepodległościowego oraz nieuchronny upadek własnych rządów postanowili wdrążyć własny program niepodległościowy. 14 listopada 1989 roku podczas sesji Rady Najwyższej Gruzińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej dokonano nowelizacji konstytucji. Uchwalone zostały ustawy przyspieszające formalne upodmiotowienie republiki. Po pierwsze, prawo Gruzji do samodzielnego określenia form własności – od tej pory wszystkie bogactwa naturalne miały pozostać w dyspozycji wyłącznie Republiki. Po drugie prawo do odrzucania aktów prawnych ZSRR, godzących w interes narodowy kraju. Kolejnym krokiem ku niepodległości była podjęcie przez władze gruzińskie uchwały o możliwości wystąpienia z federacji radzieckiej, a także wyznaczenie przez Radę Najwyższą Gruzińskiej SRR terminu wolnych wyborów parlamentarnych na marzec 1990 roku. Posunięcia te nie ostudziły zapału opozycji, co doprowadziło do wypowiedzenia, 9 marca 1990 roku, przez Republikę Gruzińską umowy o utworzeniu ZSRR, a także uznano ofensywę bolszewicką z 1921 roku za aneksję. Ponadto niekorzystny dla opozycji wiosenny termin wyborów został przesunięty na jesień 1990 roku, przy czym prowadzony został system wielopartyjny co dało możliwość legalizacji dotychczasowych partii działających półlegalnie.
>>> Czytaj także: I wojna czeczeńska (1994-1996) <<<
Wprowadzony przez gruzińskie władze komunistyczne proces niepodległościowy doprowadził do organizacji opozycji antyrządowej w jednolite bloki polityczne, przygotowujące się do przyszłych wyborów. W marcu 1990 roku powstało Forum Narodowe na czele którego stanął Nodari Natadze. W niedługim czasie po swoim powstaniu Forum zwołało Narodowy Zjazd Gruzji, gdzie ustalono dwa główne postulaty. Po pierwsze, wyprowadzenia z Gruzji wojsk radzieckich. Po drugie, rozwiązania istniejących władz komunistycznych oraz przywrócenia suwerenności republiki. Kolejnym nowo powstałym ugrupowaniem, na wzór polskich doświadczeń, był prozachodni Okrągły Stół – Wolna Gruzja, na czele którego stanął Zwiad Gamsachurdia.
Niepodległa Gruzja
28 października 1990 roku odbyły się w Gruzji pierwsze wolne wybory parlamentarne, które zostały zorganizowane według systemu mieszanego, większościowo-proporcjonalnego, co oznacza że połowę parlamentariuszy wybierano w okręgach jednomandatowych, natomiast drugą część – z list wyborczych. W sumie o 250 mandatów do gruzińskiego parlamentu rywalizowało 11 partii oraz koalicji wyborczych oraz 119 kandydatów niezależnych. Frekwencja październikowych wyborów wyniosła 70 procent, co oznaczało że urn udało się 2,4 mln obywateli z ponad 3,4 mln uprawnionych do głosowania. Zwycięstwo w nich odniosła koalicja Okrągły Stół – Wolna Gruzja, uzyskując 63% mandatów, zdecydowanie wygrywając w okręgach mandatowych. Drugie miejsce zajęła, po zdobyciu 26% mandatów, Komunistyczna Partia Gruzji. Warto zaznaczyć, że tylko te dwa ugrupowania przekroczyły 4% próg na listach wyborczych, co oznaczało silny dwubiegunowy podział gruzińskiego społeczeństwa, dzieląc je, tak jak przypadku wielu innych republik sowieckich, na dwa obozy: demokratyczny i postkomunistyczny.
Pierwsza sesja nowego parlamentu, określanego mianem Rady Najwyższej, odbyła się 14 listopada 1990 roku, podczas której przywrócono dawną symbolikę Gruzji z okresu I Republiki – nazwę państwa, godło oraz flagę, a także powołano komisję do opracowania nowej konstytucji i przyjęto dymisję dotychczasowego gabinetu premiera Nodarego Czitanawy, którego zastąpił Tengiz Sigua. Następnie 31 marca 1991 roku Gruzja przeprowadziła republikańskie referendum, w którym za uniezależnieniem się od federacji i powrotem do pełniej niezawisłości wypowiedziało się 99%. głosujących. Wobec czego 9 kwietnia 1991 roku Gruzja przyjęła rezolucję o niepodległości.
Kolejnym krokiem do demokratyzacji Gruzji były wolne wybory prezydenckie, przeprowadzone 26 maja 1991 roku. Wygrał je dawny, złamany przez KGB dysydent, kontrowersyjny ze względu na swoje poglądy antyrosyjskie i skrajnie nacjonalistyczne, członek opozycji Zwiad Gamsachurdia, który nie miał dużego poparcia politycznego, chociaż w wyborach osiągnął 86% poparcie. Szczególnym problemem dla prezydenta okazali się Mchedrioni, którzy szantażowali polityków jak i samego prezydenta. Powołana przez Radę Najwyższą Gwardia Narodowa (GN), na czele której stanął Tengiz Kitowani, nie była w stanie przeciwstawić się zbrojnym bandom Mchedrioni. Ponadto dyktatorskie zapędy Gamsachurdia, jego nieufność, brak kontaktów z zagranicą przy zerwaniu wszelkich kontaktów z Moskwą, a także bratobójcze walki pomiędzy przeciwnikami a sojusznikami prezydenta trwające na terenie stolicy, zrażały do niego społeczeństwo, które w obliczu rozkładu państwa, domagało się jego ustąpienia. Gwoździem do przysłowiowej trumny prezydenta Gamsachurdia było ogłoszenie 28 listopada 1991 roku przez Południową Osetię oderwania się od Gruzji. Wobec tego 22 grudnia 1991 roku opozycjoniści, uzyskawszy wsparcie ze strony Kremla, przystąpili do ataku na pałac prezydenta w Tbilisi. 2 stycznia 1992 roku została zlikwidowana instytucja Rady Najwyższej, a w jej miejsce powołano Radę Wojskową, jako organ koordynujący zaprowadzanie nowego porządku. Na jej czele stanęli Dżabą Joselani, Tengiz Kitowani oraz były premier Tengiz Sigua. Obalony prezydent znalazł schronienie w Czeczenii, u prezydenta Dżochara Dudajewa. Krwawy zamach stanu (z udziałem ciężkiego sprzętu, np. czołgów i haubic) kosztował życie co najmniej 107 osób, i co istotniejsze rozpoczął wojnę domową w Gruzji, która miała trwać prawie cztery lata.
>>> Czytaj także: Wojna Jom Kippur (1973) <<<
Przywódcy Rady Wojskowej, tak naprawdę pozbawionej prawnej legitymacji, doskonale zdawali sobie sprawę, iż zarówno niepodległość jak i integralność terytorialna Gruzji jest zagrożona, albowiem jej zwierzchnictwa nie uznawały niektóre regiony znajdujące się w zachodniej części kraju, a w stolicy trwały walki pomiędzy swoimi członkami walczącymi o władzę. Sytuacja puczystów z dnia na dzień pogarszała się. Wobec tego postanowiono skorzystać z autorytetu Eduarda Szewardnadzego, byłego ministra spraw zagranicznych ZSRR. 10 marca 1992 roku Rada Wojskowa powołała Radę Państwa Republiki Gruzji jako tymczasowy parlament, z Szewardnadzem jako przewodniczącym. Czteroosobowe prezydium tej rady zaczęło spełniać rolę kolektywnego prezydenta.
Pierwsze polityczne działania Szewardnadzego skupiły się na wyciszeniu konfliktów, które zagrażały integralności i niepodległości Gruzji. W tym celu udał się osobiście do Cchinwali, stolicy separatystycznej Osetii Południowej, gdzie dzięki pomocy mediacyjnej Rosji na teren Osetii Południowej wprowadzono trójstronne siły pokojowe. Chociaż nie udało mu się podporządkować zbuntowanej prowincji, to jednak wygaśnięcie konfliktu gruzińsko-osetyjskiego było dużym sukcesem Szewardnadzego. Jednak nadal sytuacja wewnętrzna Gruzji była trudna ponieważ propozycje separatystyczne zgłosiła Abchazja, a także Megrelia, będąca twierdzą poparcia dla byłego prezydenta Gamsachurdii, oraz Adżaria, rządzona przez Asłana Abaszydze. W 1992 roku na nowo rozgorzała wojna domowa, która podzieliła kraj na dwie strefy wpływów: wschód – pod kontrolą władz tbiliskich oraz zachód – ostoję zwolenników byłego prezydenta Gamsachurdii. Wybuch krwawego konfliktu w Abchazji spowodował, że Szewardnadze zdecydował się poprosić o pomoc Rosję, która postawiła warunki: przystąpienie Gruzji do Wspólnoty Niepodległych Państw, co formalnie nastąpiło 1 marca 1994 roku i pozostawienie wojsk rosyjskich na terytorium Gruzji.
Krótki czas pokoju jaki zapanował w Gruzji Szewardnadze wykorzystał na uzyskanie legitymacji i poparcia społecznego dla swojej władzy rozpisując wybory parlamentarne. W celu jej uzyskania, podczas trwania kampanii wyborczej rozpoczął tworzenie armii narodowej, a następnie zreorganizował Ministerstwo Obrony, ale także w celu wprowadzenia swoich ludzi do parlamentu zmusił Radę Wojskową do zmiany początkowo przyjętej ordynacji wyborczej z okresu I Republiki. Z ogólnej puli wyłączono 75 mandatów, których rozdział miał nastąpić według zasady większościowej, w okręgach jednomandatowych.
W nowych wyborach brało udział 47 partii i bloków wyborczych, zgrupowanych na 36 listach. Same wybory parlamentarne odbyły się 11 października 1992 roku w 75 z 84 rejonów. Przy frekwencji wynoszącej w okręgach wielomandatowych 75%, a w okręgach jednomandatowych 77%, 150 mandatów z list wyborczych rozdzielono między aż 24 listy wyborcze, tworząc przez to bardzo słaby i podzielony parlament. Równocześnie wraz z wyborami parlamentarnymi przeprowadzono wybory na przewodniczącego parlamentu, de facto pełniącego funkcję prezydenta. Jako jedyny kandydat Szewardnadze uzyskał aż 96-procentowe poparcie spośród 75% głosujących.
Nowy parlament całkowicie podporządkował się Szewardnadzemu i w listopadzie 1992 roku przyjął ustawę o organach władzy państwowej, zgodnie z którą na czele państwa stoi przewodniczący parlamentu – Rady Najwyższej (wybieranej w wyborach powszechnych na trzyletnią kadencję), wyposażony w uprawnienia wykonawcze i legislacyjne. W ten sposób wprowadził w Gruzji ustrój określany mianem autorytaryzmu kompetytywnego[***].
>>> Czytaj także: Dwa militarne bieguny Zimnej Wojny – powstanie NATO i Układu Warszawskiego <<<
24 sierpnia 1995 roku Rada Najwyższa przyjęła nową konstytucję. Ustawa zasadnicza określała Gruzję jako republikę parlamentarną której głową jest prezydent. Elekcja prezydenta odbywa się co 5 lat, zaś wybory mają charakter powszechny. Władzę ustawodawczą powierzono jednoizbowemu parlamentowi składającemu się z 235 deputowanych. Kadencję parlamentu ustalono na 4 lata, zaś jego wybór dokonywał się na podstawie powszechnych elekcji – częściowo proporcjonalnych (150), częściowo zaś jednomandatowych (85). Władzę wykonawczą sprawował rząd, kontrolowany przez prezydenta.
Nowe wybory parlamentarne jak i prezydenckie rozstały zaplanowane na 5 listopada 1995 roku. Przy stosunkowo dużej frekwencji, ponieważ wynosiła ona 80%, w wyborach prezydenckich zwyciężył Eduard Szewardnadze, na którego zagłosowało ok. 75% wyborców. Natomiast w wyborach parlamentarnych najwięcej mandatów zdobyło ugrupowanie przyszłego prezydenta, Gruziński Związek Obywatelski, osiągając 23% głosów. Wynik ten okazał się pełnym sukcesem Szewardnadzego, który objął urząd prezydenta do 2000 roku, a poprzez zwycięstwo Gruzińskiego Związku Obywatelskiego uzyskał pełne poparcie w parlamencie. Wybory listopadowe to również sukces Gruzji na arenie międzynarodowej ponieważ utwierdzały procesy demokratyzujące w państwie i normalizowały jego wizerunek na świecie.
Jednak pomimo umocnienia swojej pozycji w państwie mit Szewardnadzego jako ojca narodu zaczął powoli przygasać. Przyczyną gasnącej popularności był powolny kryzys gospodarczy w jaki popadała Gruzja (m. in. poprzez oddalenie się od Rosji i skupieniu polityki zagranicznej na strategicznym partnerstwie z NATO i Unią Europejską) oraz braku wprowadzenia odpowiednich reform, poprzez wzrost korupcji, ale także porażkę polityczną w rozwiązaniu problemu separatystycznych dążeń w autonomii abchaskiej i południowoosetyjskiej. Kryzys władzy spowodował tworzenie się kolejnej silnej opozycji skierowanej przeciwko prezydentowi Szewardnadzemu, sprawującemu ciągłą władze przez 11 lat. Na jej czele stanął Micheil Saakaszwili, o którym po wydarzeniach z 2003 roku usłyszał cały świat.
Bibliografia:
– Baranowski B, Baranowski K., Historia Gruzji, Wrocław-Łódź 1987.
– Cichocki J., Gruzja, Warszawa 1994.
– Furier A., Droga Gruzji do niepodległości, Poznań 2000.
– Legucka A., Od przekształceń komunistycznych w regionie do uczestnictwa we współpracy europejskiej, [w:] Wprowadzenie do studiów wschodnioeuropejskich. Tom 4: Armenia, Azerbejdżan, Gruzja – przeszłość i teraźniejszość, pod red. W. Paruch, Lublin 2013.
– Materski W., XX wiek – niepodległość i sowietyzacja: tradycja państwowa a budowa suwerennych państw w regionie, [w:] Wprowadzenie do studiów wschodnioeuropejskich. Tom 4: Armenia, Azerbejdżan, Gruzja – przeszłość i teraźniejszość, pod red. W. Paruch, Lublin 2013.
– Olszewski P., Uwarunkowania historyczne i dzieje nowożytne regionu na tle europejskim, [w:] Wprowadzenie do studiów wschodnioeuropejskich. Tom 4: Armenia, Azerbejdżan, Gruzja – przeszłość i teraźniejszość, pod red. W. Paruch, Lublin 2013.
– Pasierbiak T., Systemy polityczne państw Kaukazu Południowego, [w:] Wprowadzenie do studiów wschodnioeuropejskich. Tom 4: Armenia, Azerbejdżan, Gruzja – przeszłość i teraźniejszość, pod red. W. Paruch, Lublin 2013.
– Slider D., Democratization in Georgia, [w.] Conflict, Cleavage, and Change in central Asia and the Causasus, pod red. K. Dawisha, B. Parrott, Cambrigde 1997.
– Targalski J., Polityka ZSRR i Rosji wobec Gruzji, http://jozefdarski.pl/6874-polityka-zsrr-i-rosji-wobec-gruzji, dostęp: 25.12.2013 r.
[*] Pierestrojka (przebudowa) program, którego celem była modernizacja gospodarki poprzez częściowe jej urynkowienie, ale także zwiększanie swobód obywatelskich oraz ocieplenie stosunków z państwami zachodnimi, poprzez otwieranie rynku rosyjskiej dla zagranicznych firm. Zob. A. Czubiński, Europa XX wieku. Zarys historii politycznej, Poznań 2006, s. 377.
[**] Termin głasnost czyli otwartość odnosił się do różnych dziedzin życia i oznaczał otwarcie społeczeństwa radzieckiego w erze Gorbaczowa. Pierwszym widocznym dowodem zmian było częstsze i wierniejsze przedstawianie wydarzeń, które ilustrowały problemy nękające radzieckie społeczeństwo. Ponadto z programem tym związane jest otwarcie się ZSRR ku zachodowi i proces destalinizacji. Zob. D. R. Marples, Historia ZSRR. Od rewolucji do rozpadu, Wrocław 2006, s. 285-291.
[***] Jest to system rządów, w którym zachowano demokratyczne procedury, ale wykorzystywane są one jako podstawowy środek utrzymywania się przy władzy oraz jej wykonywania. Zasady demokratycznego państwa prawa są jednak łamane na tyle często, że władza i administracja nie przystają do minimalnych kryteriów demokracji. Zob. T. Pasierbiak, op. cit., s. 134.
Zdjęcie główne: Gruzińscy partyzanci Kakuca Czolokaszwili, ok. 1924 r. (domena publiczna / Wikimedia Commons)