Pojęcie bezpieczeństwa, wywodzące się z łacińskiego terminu securitas, w starożytnym Rzymie odnosiło się do stabilności politycznej wewnątrz państwa. Z biegiem czasu zaczęło być utożsamiane z ochroną przed zewnętrznymi zagrożeniami. W XX wieku, w dobie państw narodowych, pojęcie to zyskało nowy wymiar, stając się kluczowym elementem polityki zagranicznej, mającej na celu zapewnienie bezpieczeństwa narodowego. Po zakończeniu zimnej wojny jego znaczenie rozszerzyło się na bezpieczeństwo międzynarodowe.
Bezpieczeństwo międzynarodowe odnosi się do całej zbiorowości państw i systemu międzynarodowego, w którym one funkcjonują. W przeciwieństwie do bezpieczeństwa narodowego, które koncentruje się na ochronie pojedynczego państwa, bezpieczeństwo międzynarodowe stanowi bardziej złożony koncept. Obejmuje nie tylko wartości egzystencjalne jednostkowych państw, ale również wspólne cele, takie jak stabilność, pokój i współpraca.
Kluczowymi składnikami bezpieczeństwa międzynarodowego są normy i mechanizmy, które pozwalają państwom czuć się pewniej w kontekście ich istnienia i rozwoju. Ochrona wspólnych wartości decyduje o polityce bezpieczeństwa poszczególnych krajów oraz o współpracy w ramach instytucji międzynarodowych.
>>> Czytaj także: Wojskowe operacje antyterrorystyczne <<<
Słownik encyklopedyczny definiuje bezpieczeństwo międzynarodowe jako układ stosunków międzynarodowych, który zapewnia wspólne bezpieczeństwo państw. Związane jest to z dążeniem społeczności międzynarodowej do eliminacji konfliktów zbrojnych, stabilizacji politycznej oraz zrównoważonego rozwoju gospodarczego. Bezpieczeństwo międzynarodowe oznacza brak zagrożeń, zarówno militarnych, jak i pozamilitarnych, takich jak presje ekonomiczne czy kulturowe. Zdaniem Teresy Łoś-Nowak bezpieczeństwo międzynarodowe to stan, w którym istnieją realne i racjonalne mechanizmy redukowania zagrożeń, akceptowane przez społeczność międzynarodową na gruncie postrzegania zasady niestosowania siły w stosunkach międzynarodowych.
Modele bezpieczeństwa międzynarodowego
Z punktu widzenia teorii, bezpieczeństwo międzynarodowe można podzielić na dwa główne modele: subordynacyjny oraz koordynacyjny. Model subordynacyjny zakłada dominację jednego mocarstwa, które zapewnia bezpieczeństwo innym państwom. Współczesne realia polityczne sprawiają jednak, że taki model jest coraz trudniejszy do zrealizowania.
Z kolei model koordynacyjny opiera się na wzajemnym równoważeniu potencjałów militarnych i dążeniu do współpracy. Przyjmuje różne warianty, takie jak równowaga sił, odstraszanie, zbiorowe bezpieczeństwo oraz wspólne bezpieczeństwo. Równowaga sił polega na utrzymaniu stabilności poprzez neutralizację zagrożeń, poprzez równoważenie potęg sił między państwami lub ugrupowaniami państw (sojuszami militarnymi). Natomiast odstraszanie opiera się na groźbie użycia siły w celu powstrzymania agresji. Ten model zbudowany jest na założeniu ewentualności użycia broni jądrowej. Odstraszanie nuklearne stanowiło bowiem zasadniczy element polityki bezpieczeństwa światowego do chwili rozpadu dwubiegunowego systemu stosunków międzynarodowych.
>>> Czytaj także: Dwa militarne bieguny Zimnej Wojny – powstanie Paktu Północnoatlantyckiego i Układu Warszawskiego <<<
Koncepcja zbiorowego bezpieczeństwa jest odpowiedzią na niedoskonałości tradycyjnych systemów. Opiera się na idei współpracy państw w ramach systemu międzynarodowego. Jego kluczowym elementem jest zasada zbiorowej samoobrony. Oznacza to, że atak na jedno z państw uczestniczących w tym systemie jest traktowany jako atak na wszystkie pozostałe, co zobowiązuje je do udzielenia wsparcia ofierze napaści. Obecnie model ten jest promowany przez Organizację Narodów Zjednoczonych, która pełni rolę mediatora i koordynatora w działaniach na rzecz pokoju i bezpieczeństwa.
Natomiast wspólne bezpieczeństwo, to nowoczesna koncepcja, która powstała w odpowiedzi na ograniczenia istniejącego systemu ONZ. Nie jest to jedynie sztywna struktura, lecz raczej filozofia, która kładzie nacisk na partnerstwo i konieczność współpracy w rozwiązywaniu międzynarodowych sporów. Wspólne bezpieczeństwo promuje ideę współdziałania w kontekście problemów o strategicznym znaczeniu, co ma na celu zmniejszenie napięć oraz redukcję czynników mogących prowadzić do konfliktów zbrojnych.
Ten nowy model bezpieczeństwa powstał w odpowiedzi na rosnące zagrożenia, takie jak niebezpieczeństwo wojny nuklearnej. W obliczu kruchości pokoju, który opierał się na modelu odstraszania nuklearnego, wspólne bezpieczeństwo staje się kluczowym narzędziem w budowaniu stabilnych i pokojowych relacji międzynarodowych. Wspólne bezpieczeństwo stawia na pierwszym miejscu współpracę, co jest niezbędne w obliczu współczesnych wyzwań globalnych.
>>> Czytaj także: Zimna Wojna – stosunki ZSRR i USA w ramach bipolarności <<<
Bezpieczeństwo międzynarodowe, jako kluczowy element analiz stosunków międzynarodowych, pozostaje pojęciem wieloznacznym, ale niezmiennie istotnym. Jego złożoność wymaga ciągłej refleksji oraz przemyślenia, co sprawia, że stanowi ważny obszar zainteresowania zarówno teoretyków, jak i praktyków polityki międzynarodowej. Elementy takie jak poczucie stabilności, pokoju i współpracy powinny być priorytetem dla społeczności międzynarodowej, dążącej do zapewnienia bezpieczeństwa w zmieniającym się świecie.
Dzięki zrozumieniu różnych modeli bezpieczeństwa i ich kontekstu historycznego możemy lepiej odnaleźć się w złożonym świecie międzynarodowych relacji, w którym bezpieczeństwo jest kluczowym zagadnieniem, wymagającym współpracy i dialogu między narodami.
Bibliografia:
– Bezpieczeństwo międzynarodowe po zimnej wojnie, red. R. Zięba, Warszawa 2008.
– Brzeziński Z., Cztery lata w Białym Domu. Wspomnienia, Warszawa 1970.
– Kaczmarek J., NATO w systemie bezpieczeństwa świata, Wrocław 1998.
– Łoś-Nowak T., Bezpieczeństwo, Wrocław 1998.
– Pietraś M., Międzynarodowe stosunki polityczne, Lublin 2006.
– Stadtmüller E.H., Smolski M., Smolski R., Słownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska, Wrocław 1999.