Święto Wojska Polskiego, obchodzone 15 sierpnia, to nie tylko okazja do upamiętnienia bohaterów walczących o niepodległość, ale także symbol dumy narodowej i siły polskiej armii. W tym dniu wspominamy zarówno historyczne zwycięstwa (w szczególności bitwy warszawskiej, znanej również pod pojęciem „cudu nad Wisłą”), jak i współczesną rolę Wojska Polskiego w obronie kraju oraz międzynarodowych misjach pokojowych. To święto łączy przeszłość z teraźniejszością, podkreślając znaczenie służby wojskowej dla bezpieczeństwa i suwerenności Polski.
Święto Wojska Polskiego w dniu 15 sierpnia zostało ustanowione rozkazem Ministra Spraw Wojskowych gen. Stanisława Szeptyckiego nr 126 z dnia 4 sierpnia 1923 roku, w którym możemy przeczytać: „W dniu tym wojsko i społeczeństwo czci chwałę oręża polskiego, której uosobieniem i wyrazem jest żołnierz. W rocznicę wiekopomnego rozgromienia nawały bolszewickiej pod Warszawą święci się pamięć poległych w walkach z wiekowym wrogiem o całość i niepodległość Polski”.
>>> Czytaj także: 10 przykazań wojskowych żołnierza II RP <<<
Święto Żołnierza obchodzono w Wojsku Polskim bardzo uroczyście, starając się nadać mu charakter wspólnego święta wojska oraz społeczeństwa. W jednostkach wojskowych organizowano cykle pogadanek, podkreślając bohaterstwo żołnierza i zryw całego narodu w obronie zagrożonej niepodległości w 1920 r. Każdy z pułków uczestniczących w bitwie warszawskiej miał swoich bohaterów, których nazwiska i czyny były przypominane żołnierzom. Pod koniec okresu międzywojennego dzień 15 sierpnia był też doskonałą okazją do przekazywania wojsku sprzętu i uzbrojenia zakupionego ze składek społeczeństwa. Szczególny charakter miało Święto Żołnierza w 1939 roku, gdzie wobec zbliżającego się konfliktu zbrojnego z Niemcami stanowiło ono charakter pożegnania wojska ze społeczeństwem przed wymarszem na front.
Po wybuchu II wojny światowej Święto Żołnierza nie zostało nigdy anulowane żadnym aktem prawnym. Obchodzono je uroczyście w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie i w początkowym okresie w ludowym Wojsku Polskim. Po zakończeniu wojny, w 1947 roku, ustanowiono Dzień Wojska Polskiego zmieniając datę na 12 października w rocznicę bitwy pod Lenino, która była chrztem bojowym 1. Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Po upadku PRL-u, w latach 1990-1992 za święto Wojska Polskiego uważano dzień 3 maja. Dopiero ustawa sejmowa z dnia 30 lipca 1992 roku przywróciła obchody Święta Wojska Polskiego na dzień 15 sierpnia.
Bitwa warszawska – taktyczny „cud nad Wisłą”
Bitwa warszawska rozegrała się w dniach 13-15 sierpnia 1920 r. zgodnie z planem operacyjnym, który na podstawie ogólnej koncepcji Józefa Piłsudskiego opracowali szef sztabu generalnego Tadeusz Rozwadowski, płk Tadeusz Piskor oraz kpt. Bronisław Regulski. Głównym celem operacji było odcięcie korpusu Gaj-Chana od armii Tuchaczewskiego, a następnie wydanie skoncentrowanej bitwy na przedpolu Warszawy. Operacja składała się z trzech skoordynowanych, choć oddzielonych faz: obrony „przedmieścia warszawskiego” na linii Wieprza, Wkry i Narwi; rozstrzygającej ofensywy znad Wieprza oraz wyparcia Rosjan za Narew, pościgu, osaczenia i rozbicia armii Tuchaczewskiego.
W czasie polskich przygotowań do ostatecznego rozstrzygnięcia bolszewicy zbliżali się do Warszawy. Sądzili, że podda się ona w ciągu kilku godzin. Stolicę miały bezpośrednio atakować trzy armie: III, XV i XVI, natomiast IV Armia wraz z konnym korpusem Gaj-Chana maszerowała na Włocławek i Toruń z zamiarem przejścia Wisły na Kujawach, powrotu na południe i wzięcia stolicy w kleszcze od zachodu.
>>> Czytaj także: Sztab Generalny Wojska Polskiego w latach 1918-1989 <<<
Bitwa warszawska rozpoczęła się 13 sierpnia walką o przedpole stolicy, m.in. o Radzymin, który kilkanaście razy przechodził z rąk do rąk. Ostatecznie polscy żołnierze, za cenę wielkich strat, utrzymali Radzymin i inne miejscowości, odrzucając nieprzyjaciela daleko od swoich pozycji. 14 sierpnia działania zaczepne na linii Wkry podjęła 5. armia gen. Sikorskiego, mająca przeciw sobie siły IV i XV Armii Czerwonej. W zaciekłej walce pod modlińską twierdzą wyróżniała się m.in. 18. Dywizja Piechoty gen. Franciszka Krajewskiego. Ciężkie boje, zakończone polskim sukcesem, miały miejsce również pod Pułtuskiem i Serockiem. 16 sierpnia gen. Sikorski śmiałym atakiem zdobył Nasielsk. Mimo to inne jednostki sowieckie nie zaprzestały marszu w kierunku Brodnicy, Włocławka i Płocka.
Jednym z ważnych epizodów bitwy warszawskiej było zdobycie 15 sierpnia przez kaliski 203. pułk ułanów sztabu 4. Armii sowieckiej w Ciechanowie, a wraz z nim – kancelarii armii, magazynów i jednej z dwóch radiostacji, służących sowietom do utrzymywania łączności z dowództwem w Mińsku. Szybko podjęto decyzję o przestrojeniu polskiego nadajnika na częstotliwość sowiecką i rozpoczęciu zagłuszania ich nadajników, dzięki czemu druga z sowieckich radiostacji nie mogła odebrać rozkazów. Warszawa bowiem na tej samej częstotliwości nadawała przez dwie doby bez przerwy teksty Pisma Świętego – jedyne wystarczająco obszerne teksty, które udało się szybko odnaleźć. Brak łączności praktycznie wyeliminował więc 4. Armię z bitwy o Warszawę.
Faza obronna bitwy warszawskiej trwała do 16 sierpnia, kiedy to, dzięki działaniom marszałka Piłsudskiego, nastąpił przełom. Dowodzona przez niego tzw. grupa manewrowa, w skład której wchodziło pięć dywizji piechoty i brygada kawalerii, przełamała obronę bolszewicką w rejonie Kocka i Cycowa, a następnie zaatakowała tyły wojsk bolszewickich nacierających na Warszawę. Tuchaczewski musiał wycofać się nad Niemen. Ostateczną klęskę bolszewicy ponieśli pod Osowcem, Białymstokiem i Kolnem.
>>> Czytaj także: Barwa, tradycje i symbolika 24 pułku ułanów z Kraśnika <<<
Według nowej koncepcji polska grupa uderzeniowa miała zgromadzić się nad dolnym Wieprzem, między Dęblinem, a Chełmem, i wejść w skład gruntownie zreorganizowanych polskich oddziałów. Linię obrony (liczącą ok. 800 km) Piłsudski oparł o rzeki: Orzyc-Narew-Wisła-Wieprz-Seret. Podzielił ją na trzy fronty, przydzielając dowództwo generałom, do których miał największe zaufanie: Józefowi Hallerowi (Front Północny – obrona Warszawy), Edwardowi Rydzowi-Śmigłemu (Front Środkowy – uderzenie na armię Tuchaczewskiego) i Wacławowi Iwaszkiewiczowi (Front Południowy).
18 sierpnia, po starciach pod Stanisławowem, Łosicami i Sławatyczami, siły polskie znalazły się na linii Wyszków-Stanisławów-Drohiczyn-Siemiatycze-Janów Podlaski-Kodeń. W tym czasie 5. armia gen. Sikorskiego, wiążąc przeważające siły sowieckie nacierające na nią z zachodu, przeszła do natarcia w kierunku wschodnim, zdobywając Pułtusk, a następnie Serock.
19 sierpnia jednostki polskie na rozkaz Piłsudskiego przeszły do działań pościgowych, starając się uniemożliwić odwrót głównych sił Tuchaczewskiego, znajdujących się na północ od Warszawy. 21 sierpnia rozpoczęła się decydująca faza działań pościgowych: 1. dywizja piechoty z 3. Armii polskiej sforsowała Narew pod Rybakami, odcinając drogę odwrotu resztkom XVI armii sowieckiej w kierunku na Białystok, natomiast 15. dywizja piechoty z IV Armii polskiej, po opanowaniu Wysokiego Mazowieckiego, odcięła odwrót oddziałom XV Armii sowieckiej z rejonu Ostrołęki.
>>> Czytaj także: Rosyjski półgąsienicowy Austin-Kegresse w polskiej służbie <<<
Podobnie 5. Armia polska przesunęła się w kierunku Mławy. IV Armia bolszewicka, nie wiedząc o klęsce pod Warszawą, zgodnie z wytycznymi atakowała Włocławek – zamykając sobie w ten sposób drogę odwrotu. W tej sytuacji jedynym wyjściem dla oddziałów sowieckich było przekroczenie granicy Prus Wschodnich, co też zrobiły 24 sierpnia. Tam część z nich została rozbrojona. 25 sierpnia polskie oddziały doszły do granicy pruskiej, kończąc tym samym działania pościgowe.
W wyniku bitwy warszawskiej straty strony polskiej wyniosły: ok. 4,5 tys. zabitych, 22 tys. rannych i 10 tys. zaginionych. Szkody wyrządzone Sowietom nie są znane. Przyjmuje się, że ok. 25 tys. bolszewików poległo lub było ciężko rannych, 60 tys. trafiło do polskiej niewoli, a 45 tys. zostało internowanych przez Niemców.
Bitwa warszawska została uznana za 18. przełomową bitwę w historii świata. Zdecydowała o zachowaniu niepodległości przez Polskę i zatrzymała rozprzestrzenienie się rewolucji bolszewickiej na Europę Zachodnią.