14 maja 1955 roku w Warszawie podpisano Układ o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej – znany powszechnie jako Układ Warszawski. Była to odpowiedź państw bloku wschodniego, zdominowanych przez Związek Radziecki, na powstanie NATO oraz remilitaryzację Republiki Federalnej Niemiec.
Układ Warszawski był organizacją polityczno-wojskową, której głównym celem było ujednolicenie polityki zagranicznej i militarnej ZSRR oraz podporządkowanych mu państw Europy Środkowo-Wschodniej. Oficjalnie Układ powstał na mocy deklaracji bukaresztańskiej, jako reakcja na zawarcie układów paryskich w 1954 roku i przyjęcie RFN do NATO w 1955 roku.
Podpisanie Układu odbyło się w pałacu Rady Ministrów w Warszawie. Dokument ratyfikacyjny wszedł w życie 4 czerwca 1955 roku, po złożeniu wszystkich dokumentów przez sygnatariuszy. Polska Rzeczpospolita Ludowa, zgodnie z artykułem 10, została depozytariuszem Układu.
>>> Czytaj także: Dwa militarne bieguny Zimnej Wojny – powstanie Paktu Północnoatlantyckiego i Układu Warszawskiego <<<
Układ Warszawski został sporządzony w czterech językach: polskim, rosyjskim, czeskim i niemieckim. Zarejestrowano go w Sekretariacie ONZ 10 października 1955 roku.
Zasady organizacji określone były bardzo jasno:
– Artykuł 7 zabraniał członkom przystępowania do innych koalicji lub układów sprzecznych z celami Układu Warszawskiego;
– Artykuł 9 deklarował otwartość organizacji na wszystkie „miłujące pokój państwa”, bez względu na ich ustrój;
– Artykuł 11 przewidywał rozwiązanie Układu w przypadku ustanowienia ogólnoeuropejskiego systemu bezpieczeństwa zbiorowego.
Układ pierwotnie miał obowiązywać przez 30 lat. W 1985 roku jego ważność przedłużono o kolejne 20 lat z możliwością przedłużenia o następne 10 lat.
W Moskwie ustanowiono wspólne dowództwo Układu Warszawskiego. Sztaby wojskowe państw członkowskich podlegały X Zarządowi Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych ZSRR, który pełnił funkcję Sztabu Zjednoczonych Sił Zbrojnych. Naczelny Dowódca Układu Warszawskiego był jednocześnie I Zastępcą Ministra Obrony ZSRR.
>>> Czytaj także: Zimna Wojna – stosunki ZSRR i USA w ramach bipolarności <<<
W skład Układu weszły: Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR), Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL), Ludowa Republika Bułgarii, Czechosłowacka Republika Socjalistyczna, Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD), Rumuńska Republika Ludowa (późniejsza Socjalistyczna Republika Rumunii), Węgierska Republika Ludowa, Ludowa Republika Albanii (zawiesiła współpracę w 1961 roku i wystąpiła w 1968 roku).W praktyce Układ Warszawski obejmował niemal wszystkie socjalistyczne państwa Europy Wschodniej, z wyjątkiem Jugosławii, która utrzymała niezależność od ZSRR.
Formalnie Układ miał charakter obronny — zobowiązywał członków do wzajemnej pomocy w przypadku ataku na którekolwiek z państw-sygnatariuszy. W rzeczywistości był jednak przede wszystkim narzędziem kontroli ZSRR nad swoimi satelitami oraz elementem zimnowojennej rywalizacji z Zachodem.
W wyniku przemian politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej i upadku komunizmu, Układ Warszawski został rozwiązany 1 lipca 1991 roku, symbolicznie kończąc erę podziału Europy na dwa antagonistyczne bloki.