1 sierpnia 1944 roku o godzinie 17:00, zwanej symbolicznie „Godziną W”, rozpoczęło się w Warszawie zbrojne wystąpienie przeciwko niemieckiemu okupantowi, zorganizowane przez Armię Krajową w ramach ogólnonarodowej akcji „Burza”. Była to największa i najkrwawsza operacja militarna polskiego podziemia w okresie II wojny światowej, a zarazem moment ujawnienia się struktur Polskiego Państwa Podziemnego wobec nadchodzącej Armii Czerwonej.
Powstanie warszawskie było aktem militarnym wymierzonym przeciw Niemcom, ale zarazem manifestacją polityczną wymierzoną w Związek Radziecki i popieranych przez niego polskich komunistów. Dowództwo Armii Krajowej planowało samodzielne wyzwolenie stolicy przed wkroczeniem wojsk sowieckich, licząc na wzmocnienie pozycji rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie oraz na uniemożliwienie narzucenia Polsce komunistycznego porządku.
W chwili wybuchu powstania Armia Czerwona znajdowała się już na przedpolach Warszawy, jednak wstrzymała ofensywę na kierunku stołecznym. Stalin konsekwentnie odmawiał udzielenia powstańcom realnej pomocy, blokując nawet dostawy alianckie i ograniczając działania militarne. Z kolei pomoc udzielona przez zachodnich aliantów – głównie w postaci zrzutów zaopatrzenia – miała ograniczony charakter i nie była w stanie odwrócić losów powstania.
>>> Czytaj także: Krótka historia II wojny światowej <<<
Zasięg powstania objął znaczną część lewobrzeżnej Warszawy oraz niektóre przedmieścia, w tym Puszczę Kampinoską, Legionowo i okolice Marek. Plan operacji zakładał działania zaczepne trwające maksymalnie kilka dni, z możliwością utrzymania pozycji przez około dwa tygodnie. Tymczasem walki trwały aż 63 dni – aż do kapitulacji 2 października 1944 roku.
Bilans powstania okazał się tragiczny. Straty po stronie żołnierzy Armii Krajowej wyniosły około 16 tysięcy zabitych i zaginionych, 20 tysięcy rannych oraz 15 tysięcy wziętych do niewoli. Szacunki strat cywilnych są jeszcze bardziej dramatyczne – w wyniku walk, nalotów, masowych egzekucji oraz pogarszających się warunków życia zginęło od 150 do 200 tysięcy mieszkańców stolicy. Niemcy, stosując taktykę terroru i odwetów, dokonywali systematycznego wyburzania miasta. Zniszczeniu uległa znaczna część zabudowy Warszawy, w tym setki bezcennych zabytków, świątyń i instytucji kultury.
>>> Czytaj także: Zdobyczne pojazdy powstańczej Warszawy <<<
Historycy i uczestnicy wydarzeń różnie interpretują przebieg i sens Powstania Warszawskiego. Pułkownik Adam Borkiewicz wyróżnił trzy fazy powstania: natarcie (1–4 sierpnia), obronę zaczepną (5 sierpnia – 2 września) oraz walkę o przetrwanie (3 września – 2 października). Generał Jerzy Kirchmayer dzielił powstanie na dwa okresy: ofensywny (1–4 sierpnia) i defensywny (5 sierpnia – 2 października). W obu ujęciach rysuje się dramatyczny obraz walki prowadzonej z coraz większym wysiłkiem i malejącymi szansami na zwycięstwo.
Powstanie Warszawskie, mimo swego tragicznego finału, pozostaje jednym z najważniejszych wydarzeń XX-wiecznej historii Polski. Do dziś wywołuje żywe emocje, zarówno wśród historyków, jak i w społeczeństwie. Pytanie o jego zasadność i konsekwencje moralne, polityczne i militarne nadal pozostaje przedmiotem intensywnych debat. Bez względu na ocenę, nie ulega wątpliwości, że było ono heroicznym świadectwem dążeń Polaków do wolności i niezawisłości – niezależnie od potęgi stojących naprzeciwko wrogów.
>>> Czytaj także: Rotmistrz Radziwiłłowicz – powstaniec z ułańską fantazją <<<