Rządy Talibów, zapoczątkowane zdobyciem Kabulu w 1996 r., od samego początku nie były uznane na arenie międzynarodowej. Nowy reżim panujący w Afganistanie uznały tylko Pakistan, Arabia Saudyjska i Zjednoczone Emiraty Arabskie oraz separatystyczne władze Czeczenii. Pozostała część świata, w tym również Organizacja Narodów Zjednoczonych, za legalne władze uznawała ostatniego prezydenta Burhanuddina Rabbaniego i jego rząd oraz wpierała dążenia afgańskiego Sojuszu Północnego do odzyskania kontroli nad państwem. Z drugiej jednak strony Afganistan w latach dziewięćdziesiątych traktowany był przez podmioty międzynarodowe w sposób marginalny, nie starano się w żaden sposób wpływać na uspokojenie sytuacji wewnętrznej ani w sposób militarny, ani pokojowy. Wszystko zmieniło się w 2001 r.
Polityka wobec Afganistanu diametralnie zmieniła się, gdy 11 września 2001 r. samoloty porwane przez członków Al-Kaidy uderzyły w wieże World Trade Center (WTC) w Nowym Jorku oraz budynek Pentagonu w Waszyngtonie. Bilans ofiar tragedii był następujący: łączna liczba zabitych pasażerów w czterech rozbitych samolotach wyniosła 266 osób. Ofiary zamachu w Pentagonie to 188 zabitych i 76 rannych, natomiast w WTC – 201 zabitych oraz ok. 3 tys. osób zaginionych (uznanych za zmarłych). Atak terrorystyczny na USA był niewątpliwie jednym z najważniejszych wydarzeń rozpoczynającego się XXI w. i stał się początkiem rozpoczęcia globalnej „krucjaty przeciwko terroryzmowi”.
20 września prezydent USA George W. Bush w wystąpieniu przed połączonymi izbami Kongresu postawił Talibom ultimatum żądając bezwarunkowego wydania Osamy bin Ladena i jego najbliższych współpracowników, natychmiastowego zamknięcia obozów szkoleniowych dla terrorystów oraz wydania wszystkich terrorystów. Bush podkreślił przy tym, że przedstawione warunki ultimatum nie podlegają negocjacjom. Talibowie jednak odrzucili amerykańskie żądanie, co oznaczało podjęcie przez Stany Zjednoczone przygotowań do siłowego rozwiązania problemu. Przygotowania do wojny przebiegały dwutorowo. Jednym z obszarów było uzyskanie jak najszerszego wsparcia dyplomatycznego, w drugim – przygotowania militarne. Stany Zjednoczone powołując się na artykuł 5. Traktatu Waszyngtońskiego*, zwróciły się o współdziałanie w operacji wszystkich członków NATO. Jednak ważniejsze strategicznie było uzyskanie poparcia państw muzułmańskich, którego udzieliły m. in. Arabia Saudyjska, Egipt, Liban, Maroko, Iran** oraz Pakistan. Do koalicji został również wciągnięty afgański Sojusz Północny. Związek afgańskich plemion walczących z Talibami na kilka dni przed atakami na WTC został poważnie osłabiony, albowiem 9 września 2001 r. zginął w zamachu przygotowanym przez Al-Kaidę przywódca wojskowy sił antytalibańskich – Ahmed Szah Masud.
Podstawą prawną do międzynarodowej interwencji w Afganistanie, pod przewodnictwem USA, noszącej kryptonim Enduring Freedom (Trwała Wolność) był artykuł 51. Karty Narodów Zjednoczonych, przyznający państwom prawo do samoobrony indywidualnej lub zbiorowej. Kolejnym aktem prawnym uprawomocniającym interwencję była rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 1368 z 12 września 2001 r., w której został określony główny cel operacji jako zwalczanie terroryzmu, w tym zniszczenie jego baz i zaplecza na terytorium Afganistanu.
Inwazja Zachodu na Afganistan
Działania wojenne rozpoczęły się 7 października 2001 r. operacją lotniczą pod kryptonimem Crescent Wind, którą podzielono na trzy etapy: zniszczenie systemów obrony przeciwlotniczej Talibanu; naloty na centra dowodzenia i kontroli, porty lotnicze i lotniska oraz ataki na siły Talibów walczące z Sojuszem Północnym. System obrony przeciwlotniczej został zniszczony w ciągu pierwszego tygodnia działań amerykańskich i brytyjskich sił powietrznych. Jednak operację powietrzną kontynuowano do początków listopada 2001 r., dzięki czemu Talibowie stracili całą zdolność reagowania w średniej i dużej skali.
22 października Sojusz Północny wspierany przez Stany Zjednoczone rozpoczął ofensywę lądową. Mimo przejściowych niepowodzeń 9 listopada koalicja antytalibańska zdobyła miasto-twierdzę Mazar-e-Szarif, a dwa dni później Kabul. Tymczasem siły Talibów wycofały się i umocniły w rejonie miasta Kunduz w północno-wschodnim Afganistanie. W ten sposób utworzona została ostatnia twierdza Talibów w tej części państwa, którą siły Sojuszu Północnego zdobyły 24 listopada 2001 r. W mieście i jego okolicach złożyło broń blisko 4 tys. Talibów, a mniej więcej 6 tys. wycofało się w kierunku zachodnim.
Po zajęciu północy Afganistanu przez wojska koalicji siły Talibów, które nie zostały rozbite, wycofały się na południe w rejon Kandaharu, pełniącego funkcję stolicy Talibanu, ale również stanowiącego ostatni bastion oporu. Oddziały Talibów liczyły ok. 40-50 tys. ludzi i dysponowały blisko 500 czołgami i bojowymi wozami opancerzonymi.
W tym czasie zmieniła się również strategia naczelnego dowództwa armii amerykańskiej. Dotychczas uważali, iż amerykański udział w wojnie ograniczyć miał się wyłącznie do wsparcia powietrznego oraz obecności żołnierzy sił specjalnych, którzy mieli wspierać fachową radą oddziały Sojuszu Północnego, a także szukać kryjówki Osamy bin Ladena. Pod koniec listopada Amerykanie utworzyli w rejonie Kandaharu bazę Rhino, gdzie rozlokowani zostali żołnierze Korpusu Piechoty Morskiej Stanów Zjednoczonych (marines), wspomagający działania Sojuszu w zniszczeniu ostatniej linii oporu Talibów. Kandahar upadł 6 grudnia 2001 r., a wraz z nim poddało się większość Talibów działających na południu Afganistanu, pozostałe oddziały wycofały się w rejon jaskiń Tora Bora w Górach Białych, gdzie toczyły walki do 16 grudnia.
Upadek Kandaharu oznaczał zakończenie regularnych działań zbrojnych w Afganistanie. Część Talibów przeszła podczas trwania działań wojennych na stronę Sojuszu Północnego lub zginęła w walce albo została wzięta do niewoli. Jednak część z nich ukryła się w wysokich górach, gdzie przeszła do działań partyzanckich. By zlikwidować pozostałości Talibów i siły Al-Kaidy, Amerykanie wraz z sojusznikami rozpoczęli kolejne działania w ramach operacji Enduing Freedom. Były to jednorazowe operacje wojskowe, jak na przykład nalot lotnictwa USA na budynki zajmowane przez Talibów w Tori Chel, oraz działania długofalowe, trwające nawet po kilkanaście dni czy miesięcy. Do najbardziej znanych należy operacja Anakonda, która rozpoczęła się 1 marca 2002 r. i trwała przez kolejne siedemnaście dni. Celem tej operacji było wyparcie odbudowujących się sił Talibów w dolinie Szah-e Kot na południe od Kabulu. Ta pierwsza bitwa w Afganistanie, z udziałem większych sił amerykańskich, zakończyła się śmiercią ponad 350 terrorystów i bojowników, a przede wszystkim rozbiciem sił Talibów w tym regionie. Potyczka ta jednak oznaczała dopiero początek wojny o Afganistan, podczas której przeprowadzono wiele podobnych operacji, w których zginęło również wielu żołnierzy międzynarodowej koalicji.
Równolegle z działaniami zbrojnymi podjęto zabiegi na rzecz normalizacji sytuacji wewnętrznej w Afganistanie. Od 27 listopada do 6 grudnia 2001 r. w zamku Petersberg koło Bonn odbyła się przygotowana przez ONZ konferencja, której celem było powołanie rządu tymczasowego, a także uzgodnienie celu utworzenia oraz statusu sił międzynarodowych mających zająć się stabilizacją sytuacji w Afganistanie po pokonaniu Talibów. Podczas spotkania w Bonn wykształciły się cztery rywalizujące ze sobą grupy, z których każda próbowała rozgrywać swoje własne interesy. Jedną z nich był Sojusz Północny, drugą, tzw. grupę rzymską, tworzyli przedstawiciele skupieni wokół obalonego w 1973 r. króla Zahira Shaha, trzecią stanowiła grupa peszawarska związana z Gailinim, natomiast czwarta grupa cypryjska to zwolennicy Hekmatyara. W drodze pertraktacji udało się dojść do konsensusu i ustalono, że zostanie powołany rząd, na czele którego stanie Hamid Karzaj. Powołany rząd składał się przede wszystkim z przedstawicieli Sojuszu Północnego (Tadżyków) i zwolenników byłego króla (Pasztunów). Uzbecy dostali w nim trzy resorty, natomiast Hazarowie i szyici w sumie siedem. 22 grudnia 2001 r. rząd tymczasowy premiera Hamida Karzaja przejął władzę.
Rząd tymczasowy sprawował władzę w Afganistanie przez sześć miesięcy, tj. do momentu zwołania tzw. Loja Dżirga, czyli ogólnonarodowego zgromadzenia reprezentantów różnych ugrupowań politycznych, ale również etnicznych i religijnych. Zgromadzenie w czerwcu 2002 r. wybrało Hamida Karzaja na tymczasowego prezydenta Afganistanu. 16 stycznia 2004 r. weszła w życie nowa konstytucja. Konstytucja Islamskiej Republiki Afganistanu składała się z 162 artykułów regulujących funkcjonowanie władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, ponadto gwarantowała również poszanowanie praw obywatelskich. Najwyższą władzą wykonawczą był prezydent, który posiadał dwóch zastępców. Władzę ustawodawczą stanowiło dwuizbowe Zgromadzenie Narodowe, składające się z izby wyższej Meszrano Dżirga oraz izby niższej Wolesi Dżirga. W izbie niższej zasiadało 249 posłów wybranych w poszczególnych 34 prowincjach, natomiast w izbie wyższej zasiadało 51 senatorów, z których jedna trzecia pochodziła z mianowania prezydenta, a dwie trzecie delegowane były przez władze prowincji. W myśl konstytucji władza sądownicza składała się z Sądu Najwyższego, Wysokiego Sądu i Sądu Apelacyjnego.
9 października 2004 r. odbyły się pierwsze demokratyczne, chociaż pod ochroną wojsk amerykańskich, wybory prezydenckie. Kandydowało w nich 18 osób w tym jedna kobieta – Massouda Jalal. Wybory wygrał Karzaj uzyskując 55,4% głosów i został zaprzysiężony 7 grudnia 2004 r. Obok wyborów prezydenckich 18 września 2005 r. przeprowadzone zostały pierwsze wybory do Zgromadzenia Narodowego, w którym po raz pierwszy w historii startowały kobiety, osiągając 28% miejsc w Wolesi Dżirga.
Polski Kontyngent Wojskowy w Afganistanie
Polska znalazła się w gronie państw, które zdecydowały się udzielić Stanom Zjednoczonym Ameryki rzeczywistego wsparcia w krucjacie przeciw światowemu terroryzmowi ogłoszoną przez prezydenta George W. Busha po wydarzeniach z września 2001 r. W związku z tym jeszcze w 2001 r. podjęto starania, których celem miało być sformowanie kontyngentu wojskowego zdolnego do działań w Afganistanie. 22 listopada prezydent Aleksander Kwaśniewski, na wniosek premiera Leszka Millera, wydał postanowienie o użyciu Polskiego Kontyngentu Wojskowego w składzie Sił Sojuszniczych w Islamskim Państwie Afganistanu, Emiracie Bahrajnu, Republice Kirgiskiej, Państwie Kuwejtu, Republice Tadżykistanu i Republice Uzbekistanu oraz na Morzu Arabskim i Oceanie Indyjskim, gdzie w paragrafie 1 zapisano: „Polski Kontyngent Wojskowy o liczebności do 300 żołnierzy […] zostanie użyty w okresie od dnia 1 stycznia 2002 r. do dnia 30 czerwca 2002 r.”. Z kolei paragraf 2 stwierdzał, że kontyngent działa w składzie Sił Sojuszniczych biorących udział w operacji Enduring Freedom (OEF).
Po wejściu w życie postanowienia natychmiast rozpoczęły się prace nad przygotowaniem I zmiany kontyngentu. Prace trwające przez blisko 3 miesiące polegały na skompletowaniu obsady personalnej poszczególnych komponentów, przeprowadzenie odpowiednich badań i szczepień oraz innych działań rekrutacyjnych. Następnie odbyło się szkolenie przygotowawcze, w ramach którego żołnierze zapoznawali się ze swoimi przyszłymi zadaniami oraz warunkami, w jakich przyjdzie im pełnić służbę. Przeszkolenie do misji w Afganistanie podzielone było na pięć etapów, które ewoluowały wraz z rozwojem misji, np. obecnie zostało wydłużone do 5 miesięcy. Po pierwsze następuje szkolenie indywidualne polegające na realizacji tematów obejmujących zasady przygotowania i prowadzenia działań w ramach misji, doskonalenie znajomości języka angielskiego, a także zajęcia specjalistyczne w ośrodkach szkoleniowych, podczas których szkoli się żołnierzy z różnych specjalności, np. saper, strzelec wyborowy, kierowca czy zwiadowca, ale także wspinaczkę czy specyfikę działań w górach (bytowanie, marsze kondycyjne). Drugi etap polega na szkoleniu taktyczno-specjalnym, które prowadzone jest na poligonie, a jego celem jest nauka działania zarówno pojedynczych żołnierzy, jak i pododdziałów (załóg, drużyn, plutonów), czyli: ochrona baz, konwojowanie i patrolowanie strefy operacyjnej, organizacja stałych i ruchomych posterunków kontrolnych, zasady oraz metody przeszukiwania terenu i obiektów oraz zasady zachowania się i postępowania na wypadek ostrzału czy napotkania min-pułapek. W etapie trzecim kontynuowany jest rozpoczęty proces szkolenia, jednak zgrywanie się poszczególnych pododdziałów przeniesione jest na poziom kompanii. Czwarty etap polega na certyfikacji dowództwa PKW i batalionu manewrowego w Polsce, gdzie sprawdzany jest stopień indywidualnego wyszkolenia żołnierza i wyposażenia jednostki, a także poziom wyszkolenia całej zmiany oraz odwodu pozostającego w kraju, tzw. grupy awaryjnego uzupełniania, która liczy 15% żołnierzy ogólnego stanu PKW. Ostatnim etapem jest certyfikacja Polskiego Kontyngentu Wojskowego przez dowództwo ISAF, która jest prowadzona w amerykańskiej bazie w Hohensfeld w Niemczech.
Pierwsza zmiana polskiej misji wysłanej do Afganistanu została sformowana z żołnierzy JW GROM, 1. Brygady Saperów z Brzegu, 10. Brygady Logistycznej z Opola, 4. pułku chemicznego z Brodnicy i Zespołu Biologicznego z Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii, a jej dowódcą został ppłk Marek Mecherzyński. Ponadto w operacji wziął udział okręt zabezpieczenia logistycznego ORP Kontradmirał Xawery Czernicki. Teoretycznie polski kontyngent liczył 300 osób, jednak w praktyce, po odjęciu załogi okrętu oraz żołnierzy pozostawionych w Polsce, w Afganistanie przez cały czas stacjonowało ok. 100 żołnierzy. Wśród jednostek, które wyznaczały swoich żołnierzy do misji w Afganistanie w ramach operacji Enduring Freedom, były między innymi: 2. Mazowiecka Brygada Saperów z Kazunia, 5. pułk inżynieryjny ze Szczecina oraz 2. pułk rozpoznawczy z Hrubieszowa.
Służba polskich żołnierzy w Afganistanie rozpoczęła się 16 marca 2002 r. od budowy obozowiska Biały Orzeł (ang. Camp White Eagle) w posowieckiej bazie w Bagram. Polski kontyngent utworzył tzw. Zgrupowanie nr 1 Polskich Sił Zadaniowych (ang. Polish Task Force 1), podzielone na cztery podstawowe elementy: dowództwo, pluton inżynieryjno-saperski, pluton ochrony (zespół szturmowy) oraz Narodowy Element Zaopatrywania zajmujący się logistyką. Opiekę medyczną nad polskimi żołnierzami zapewniała sekcja medyczna, a duchową – kapelan. Ponadto 5 żołnierzy pełniło służbę w dowództwie operacji w Kabulu.
Każdy element PKW wykonywał pracę zgodnie ze swoją specjalnością. Pierwszym zadaniem była budowa i urządzenie obozowiska Orzeł Biały, wobec czego saperzy rozbudowywali system umocnień bazy oraz wykonywali przejścia w zaporach inżynieryjnych, a przede wszystkim rozminowywali i oczyszczali okolice Bagram ze starych posowieckich min i podłożonych ładunków wybuchowych. Natomiast w ramach prac fortyfikacyjnych prowadzonych na terenie bazy saperzy wznosili umocnienia, usuwali wraki sprzętu wojskowego, ale także budowali proste konstrukcje żelbetonowe oraz remontowali i budowali drogi. Sukcesem inżynieryjnym polskich saperów możemy nazwać wytyczony od podstaw szlak o długości 5 kilometrów i szerokości 7 m, łączący bazę z wioską Szaka, który został wybudowany podczas VII zmiany OEF.
Zespół szturmowy, złożony przede wszystkim z operatorów GROM, zapewniał obronę i ochronę personelu oraz sprzętu należącego do kontyngentu. Jego głównym zadaniem była ochrona bazy, konwojowanie zaopatrzenia oraz przesyłek z pomocą humanitarną, ale także ochrona żołnierzy wykonujących zadania poza bazą i eskorta delegacji odwiedzających obozowisko Biały Orzeł. Komandosi z JW GROM brali również udział w operacjach prowadzonych przez amerykańskie siły specjalne w celu poszukiwania terrorystów.
Ważną rolę pełnił Narodowy Element Zaopatrywania, od którego zależało funkcjonowanie całego kontyngentu. To on odpowiadał za naprawę sprzętu i wyposażenia, organizowanie zaopatrywania kontyngentu (np. potrzebny do życia prowiant, wodę, a także amunicję i paliwo itd.), prowadzenie gospodarki finansowej i materiałowej. W trudnym dla Polaków afgańskim klimacie dużej wagi nabierało zapewnienie żołnierzom odpowiednich warunków sanitarno-higienicznych i bytowych.
Poza zadaniami statutowymi, które wykonywali żołnierze podczas misji OEF, świadczyli oni pomoc miejscowej ludności. Jako przykład można wskazać opiekę nad sierocińcem w położonej niedaleko bazy miejscowości Czarikar. Ponadto przekazywali z własnej inicjatywy okolicznym mieszkańcom podarunki w postaci ubrań, wody pitnej czy żywności lub drobnych upominków dla dzieci. W kilku przypadkach dary te przekazał przez żołnierzy Caritas.
Czas funkcjonowania Polskiego Kontyngentu Wojskowego w ramach operacji antyterrorystycznej Enduring Freedom początkowo określono na pół roku. Aby umożliwić dalsze działanie polskiej misji, prezydent RP wydał 24 czerwca 2002 r. kolejne postanowienie, przedłużające mandat PKW do końca 2002 r., a następnie, w dniu 23 grudnia 2002 r. do końca 2003 r. Obszar działania kontyngentu oraz jego liczebność pozostały niezmienione, jednak wraz z II zmianą OEF (od października 2002 r.) zmienił się dowódca kontyngentu, którym został ppłk Tomasz Ciszewski.
W związku z aktywniejszym zaangażowaniem się Wojska Polskiego w konflikt w Iraku, tj. przejęciem przez niego, we wrześniu 2003 r., dowództwa nad Wielonarodową Dywizją Centrum-Południe, polski kontyngent w Afganistanie, mocą postanowienia Prezydenta RP z 29 grudnia 2003 r., został zmniejszony do 120 żołnierzy, a teren jego operowania ograniczono wyłącznie do Afganistanu. Należy pamiętać, że ograniczenia te nie wpłynęły na działanie kontyngentu, bo, jak już wspomniano, nigdy od początku działania polskiej misji jej liczebność nie przekraczała 100 osób.
>>> Czytaj także: Wojsko Polskie w czasie II wojny w Zatoce Perskiej <<<
Z kolei ważną częścią postanowienia jest paragraf 3, który mówi o rozszerzeniu podporządkowania Polskiego Kontyngentu Wojskowego dowództwu Międzynarodowych Sił Wspierania Bezpieczeństwa. Na początku Polska włączyła się do misji ISAF w sposób symboliczny, wysyłając w lutym 2004 r. dwóch oficerów do obsługi lotniska w Kabulu. Jednak na początku 2005 r. rząd Rzeczypospolitej rozpoczął prace zmierzające do zwiększenia polskiego udziału w tej misji. W trakcie zorganizowanego 3 lutego 2005 r. w Szczecinie spotkania szefów resortów obrony Polski, Danii i Niemiec[****] ministrowie zadeklarowali gotowość przejęcia dowodzenia nad XI zmianą operacji ISAF (od sierpnia 2007 r. do lutego 2008 r.). W związku z tym 30 sierpnia 2006 r., prezydent Lech Kaczyński, wydał postanowienie, iż od 1 września liczebność PKW w Afganistanie zwiększy się ze 120 do 190 żołnierzy przez wydzielenie dodatkowego personelu do sił ISAF: do Regionalnego Zespołu Odbudowy w Mazar-e-Sharif oraz do tamtejszego Dowództwa Regionalnego ISAF. Następnie 22 listopada tego samego roku prezydent RP wydał postanowienie zwiększające, od 1 stycznia 2007 r., stan osobowy Polskiego Kontyngentu Wojskowego do 1200 żołnierzy.
>>> Czytaj także: Udział Polski w operacji pokojowej ISAF <<<
W ten sposób rozpoczął się nowy etap działań w Afganistanie. Natomiast w przeciągu 5 lat trwania polskiej misji wojskowej w ramach operacji Enduring Freedom, uczestniczyło w niej 10 zmian Polskiego Kontyngentu Wojskowego Afganistan, czyli łącznie ponad tysiąc żołnierzy i pracowników Wojska Polskiego, wypełniających wyłącznie zadania skupione wokół bazy w Bagram i najbliższej okolicy.
PRZYPISY:
[*] Według artykułu 5. Traktatu Waszyngtońskiego NATO uznaje agresję przeciwko jednemu państwu członkowskiemu lub kilku za atak zwrócony wobec wszystkich sojuszników. W tej sytuacji wszyscy sygnatariusze mają zobowiązanie do przyjścia z pomocą napadniętemu w sposób, jaki uznają za niezbędny, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. Mimo bardzo długiej historii Sojuszu po raz pierwszy, i jak na razie jedyny, powołano się na ten artykuł po ataku terrorystycznym na World Trade Center i Pentagon. Patrz szerzej: B. Górka-Winter, NATO w koalicji antyterrorystycznej, „Biuletyn. Polski Instytut Spraw Międzynarodowych” (dalej: „Biuletyn PISM”) 2002, nr 87, s. 644-645.
[**] Warto w tym miejscu wspomnieć, że USA i Iran nie prowadziły stosunków dyplomatycznych od 1979 r. Jednak Teheran złożył obietnicę udzielenia wszelkiej pomocy żołnierzom amerykańskim, którzy znaleźliby się na ziemi irańskiej na skutek zestrzelenia lub innych okoliczności. Przychylne stanowisko Iranu wobec zbrojnej interwencji w Afganistanie wynikało z tego, że był on zainteresowany odsunięciem Talibów od władzy z powodów religijnych albowiem Talibowie to fanatyczni sunnici, a Irańczycy to w większości szyici.
[***] Te trzy państwa współtworzyły dowództwo Wielonarodowego Korpusu Północ-Wschód. Natomiast w spotkaniu poszczególne kraje reprezentowali ministrowie obrony Polski i Niemiec: Jerzy Szmajdziński i Peter Struck, oraz podsekretarz stanu w Ministerstwie Obrony Danii, Kristian Fischer.
BIBLIOGRAFIA:
– 10 lat Wojska Polskiego w Afganistanie, red. G. Jasiński, Cz. Szafran, Warszawa 2011.
– Bałon K., Dołęga J., Tarnogórski R., Akt terrorystyczny w Nowym Jorku oraz Waszyngtonie dnia 11 września 2001 roku. Aspekty prawnomiędzynarodowe, „Biuletyn PISM” 2001, nr 23.
– Daalder I.H., Lindsay J.M., Ameryka bez ograniczeń. Rewolucja Busha w polityce zagranicznej, Warszawa 2005.
– Didier A.L., Radykalny sunnizm, [w:] Atlas radykalnego Islamu, red. X. Raufer, Warszawa 2011.
– Fiszer M., Gruszczyński J., Operacja „Anakonda” (cz. II), „Poligon” 2009, nr 5.
– Komar M., Petelicki S., GROM Siła i Honor, Kraków 2013.
– Korzeniewski K., Afganistan. Gdzie regułą jest brak reguł, Warszawa 2006.
– Korzeniewski K., Islamskie Państwo Afganistanu. Vadamecum żołnierza, Warszawa 2006.
– Korzeniewski K., Dzięgielewski P., Skórczewski K., Udział żołnierzy Wojska Polskiego w operacjach poza granicami państwa, „Lekarz Wojskowy” 2009, nr 3.
– Mecherzyński M., Specyfika przygotowania wojsk do działań w Afganistanie, [w:] Afganistan. Militarny i pozamilitarny wymiar stabilizacji, Warszawa 2007.
– Michalski M., Vadamecum żołnierza Afganistan, Warszawa 2005.
– Modrzejewska-Leśniewska J., Afganistan, Warszawa 2010.
– Smal T., Szczepiński R., Zabezpieczanie logistyczne współczesnych operacji sojuszniczych na przykładzie ISAF, „Logistyka” 2011, nr 3.
– Winid B., Udział Polski w działaniach stabilizacyjnych w Afganistanie, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2007, nr 1.
One thought on “Udział Polski w operacji „Enduring Freedom””