25 marca 1563 roku król Zygmunt II August, na mocy decyzji sejmu piotrkowskiego, utworzył tzw. wojsko kwarciane. Były to stałe zaciężne oddziały wojskowe autoramentu narodowego zbudowane na bazie oddziałów obrony potocznej. Nazwa wywodziła się od podatku, z którego formacja była utrzymywana, tzw. kwarty.
Oddziały kwarciane stanowiły stałe siły zbrojne w odróżnieniu od pospolitego ruszenia czy oddziałów powoływanych doraźnie. Podlegały całkowicie władzy hetmana. Przez całą historię swojego istnienia wojsko kwarciane działało na trzech głównych teatrach wojennych: południe (okolice Kamieńca Podolskiego), wschód (walki z Moskwą), północ (wojny ze Szwecją). Do najwazniejszych bitew z udziałem wojska kwarcianego można zaliczyć bitwę pod: Guzowem (5 lipca 1607), Oryninem (28 września 1618), Cecorą (18 września – 6 października 1620), Korsuniem (26 maja 1648) czy Batohem (1-2 czerwca 1652).
>>> Czytaj także: Husaria – charakterystyka „młota bojowego” Rzeczpospolitej Obojga Narodów <<<
Wojsko to liczyło zwykle od tysiąca do sześciu tysięcy ludzi. W czasie pokoju ich liczba była ograniczana. Kwarciani, chociaż nieliczni, stanowili kręgosłup obrony organizowanej w razie agresji nieprzyjaciela. W krótkim czasie, po dołączeniu do nich oddziałów prywatnych oraz Kozaków rejestrowych, potrafiono stworzyć armię liczącą nawet kilkanaście tysięcy żołnierzy, zdolną odeprzeć niemal każdy najazd. Uzupełnieniem dla nich było wojsko suplementowe – zawodowi żołnierze powoływani w momentach poważniejszego zagrożenia. Wojsko kwarciane złożone było głównie z jazdy, oraz niewielkich ilości piechoty i artylerii.