1 lipca 1991 roku oficjalnie przestał istnieć Układ Warszawski – sojusz wojskowo-polityczny państw bloku wschodniego zdominowany przez Związek Radziecki. Był to jeden z najważniejszych symboli zimnowojennego podziału świata, a jego rozwiązanie oznaczało kres epoki dominacji Moskwy nad Europą Środkowo-Wschodnią oraz formalne zakończenie konfrontacyjnego układu sił pomiędzy Wschodem a Zachodem.
Układ Warszawski został powołany do życia 14 maja 1955 roku w Warszawie, jako reakcja na remilitaryzację Republiki Federalnej Niemiec i jej przystąpienie do NATO. Wydarzenia te ZSRR postrzegał jako zagrożenie dla bezpieczeństwa bloku wschodniego. Na podstawie deklaracji bukaresztańskiej i decyzji przywódców krajów komunistycznych, stworzono organizację, która miała ujednolicić politykę zagraniczną i obronną państw sprzymierzonych z Moskwą.
Pierwotnymi członkami Układu były: Związek Radziecki, Polska Rzeczpospolita Ludowa, Czechosłowacja, Węgry, Bułgaria, Rumunia, Niemiecka Republika Demokratyczna oraz Albania (ta ostatnia zawiesiła swój udział w 1961 roku i wystąpiła formalnie w 1968 r.). Sojusz, choć w nazwie oparty na zasadzie partnerstwa i wspólnej obrony, w praktyce był narzędziem dominacji ZSRR nad pozostałymi krajami socjalistycznymi Europy.
>>> Czytaj także: Dwa militarne bieguny Zimnej Wojny – powstanie Paktu Północnoatlantyckiego i Układu Warszawskiego <<<
Układ Warszawski był czymś więcej niż sojuszem wojskowym – był instytucjonalną pieczęcią sowieckiej hegemonii w regionie. Stanowił ramy dla podporządkowania sił zbrojnych państw członkowskich jednej centrali – Sztabowi Zjednoczonych Sił Zbrojnych pod kontrolą Moskwy. Każdy aspekt polityki obronnej musiał być konsultowany z Kremlem. Układ formalizował to, co już wcześniej istniało jako faktyczne uzależnienie od ZSRR, i służył mu także jako instrument do interwencji – jak w 1956 roku na Węgrzech czy w 1968 roku w Czechosłowacji.
Pod koniec lat 80. XX wieku, wraz z postępującym rozpadem bloku wschodniego, struktury Układu Warszawskiego zaczęły się kruszyć. Kolejne państwa członkowskie odzyskiwały suwerenność i dystansowały się od sowieckiej kurateli. Niemiecka Republika Demokratyczna wystąpiła z sojuszu we wrześniu 1990 roku, na krótko przed zjednoczeniem Niemiec. W tym samym czasie Rumunia i Węgry wypowiedziały aktywne uczestnictwo w działaniach struktur wojskowych.
Pomimo formalnego przedłużenia istnienia Układu o kolejne 20 lat w 1985 roku, rzeczywistość polityczna całkowicie się zmieniła. ZSRR tracił kontrolę nad regionem, a dawni członkowie sojuszu kierowali się ku integracji z Zachodem. W czerwcu 1991 roku przywódcy państw członkowskich zgodzili się na rozwiązanie sojuszu. 1 lipca 1991 roku Układ Warszawski przestał istnieć.
>>> Czytaj także: Zimna Wojna – stosunki ZSRR i USA w ramach bipolarności <<<
Rozwiązanie Układu Warszawskiego było symbolicznym końcem zimnej wojny w Europie. Oznaczało zerwanie z dziesięcioleciami dominacji sowieckiej i otworzyło drogę do demokratycznych przemian w Europie Środkowo-Wschodniej. Dla Polski oraz innych państw regionu był to krok ku pełnej suwerenności i niezależnej polityce zagranicznej, która w kolejnych latach doprowadziła m.in. do wstąpienia do NATO i Unii Europejskiej.