8 stycznia 1918 roku prezydent USA, Thomas Woodrow Wilson, przedstawił w orędziu do Kongresu swój plan na nowy porządek światowy po zakończeniu I wojny światowej, znany jako „Czternaście punktów Wilsona”. Program ten zakładał stworzenie sprawiedliwszych warunków dla państw Europy, a jego celem była m.in. prewencja przed wybuchem kolejnych wojen. Wśród najważniejszych postulatów znalazły się: rozdzielenie Austrii i Węgier, korekta granic Włoch i Francji, oraz – co niezwykle istotne dla Polski – utworzenie niepodległego państwa polskiego. Wilson proponował również powołanie Ligi Narodów, która miała czuwać nad pokojem na świecie.
Choć orędzie Wilsona miało charakter przełomowy, dla Polaków walka o niepodległość wciąż była pełna wyzwań. Zakończenie I wojny światowej i kapitulacja Niemiec jesienią 1918 roku stworzyły przestrzeń do realizacji polskich ambicji niepodległościowych. Warto zaznaczyć, że uznanie przez kanclerza Rzeszy Maksymiliana Badeńskiego 5 października 1918 warunków „Czternastu punktów Wilsona” jako podstawy rokowań doprowadziło do rozejmu kończącego I wojnę światową.
„Czternastu punktów Wilsona”
- Porozumienia pokojowe będą jawnie zawierane, nie będzie już porozumień tajnych. Dyplomacja ma działać jawnie i publicznie.
- Całkowita wolność żeglugi na morzach, poza wodami terytorialnymi, zarówno w czasie pokoju, jak i w czasie wojny, poza przypadkami, kiedy morza te będą zamknięte całkowicie lub częściowo przez działania międzynarodowe, mające na celu wykonanie międzynarodowych porozumień.
- Zniesienie barier gospodarczych i ustalenie warunków handlu równych dla wszystkich narodów akceptujących pokój i stowarzyszonych dla jego utrzymania.
- Wzajemna wymiana wystarczających gwarancji, tak aby zbrojenia narodowe zostały zredukowane do minimum.
- Rozstrzygnięcie sporów kolonialnych w atmosferze swobodnej, otwartej i całkowicie bezstronnej, ale przestrzegając zasady, że interesy ludności zainteresowanej mają równą wagę co interesy Rządów.
- Ewakuacja wszystkich rosyjskich terytoriów i uregulowanie stosunków z Rosją, Rosja ma prawo do samookreślenia swojego ustroju politycznego.
- Belgia musi być ewakuowana i stać się w pełni suwerennym krajem.
- Terytorium francuskie zostanie uwolnione i odbudowane. Alzacja i Lotaryngia mają powrócić do Francji.
- Korekta granicy włoskiej, wzdłuż linii narodowościowej.
- Stworzenie możliwości autonomicznego rozwoju narodom Austro-Węgier.
- Rumunia, Serbia i Czarnogóra odzyskają utracone w czasie wojny terytoria, Serbii zostanie przyznany wolny dostęp do morza, stosunki między różnymi państwami bałkańskimi muszą być oparte na przyjacielskich porozumieniach, uwzględniających linie podziału wspólnot i narodowości.
- Ludności tureckiej Imperium Osmańskiego zapewniona zostanie suwerenność i bezpieczeństwo, innym narodom zamieszkującym Imperium przysługuje prawo do bezpieczeństwa i rozwoju, oraz autonomia. Dardanele zostaną otwarte dla okrętów i statków handlowych, zabezpieczone gwarancją międzynarodową.
- Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa powinna być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową.
- Stworzenie Ligi Narodów, której celem będzie zapewnienie gwarancji niepodległości politycznej oraz integralności terytorialnej wszystkich państw..