6 lutego 1922 roku, po wielotygodniowych negocjacjach, pięć światowych potęg morskich – Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Francja, Włochy i Japonia – podpisało traktat waszyngtoński. Było to przełomowe porozumienie międzynarodowe, które miało na celu zahamowanie wyścigu zbrojeń i stabilizację sytuacji geopolitycznej na Pacyfiku i w Azji Wschodniej. Traktat wszedł w życie po jego ratyfikowaniu przez państwa 21 sierpnia 1923 roku.
Pomysł zwołania konferencji waszyngtońskiej, która doprowadziła do podpisania traktatu, wyszedł od Stanów Zjednoczonych. Amerykanie, zaniepokojeni rosnącą potęgą morską Japonii oraz rosnącymi kosztami wyścigu zbrojeń, zaprosili do negocjacji inne kluczowe potęgi morskie. Konferencja rozpoczęła się 12 listopada 1921 roku, a jej uczestnicy obradowali nad ograniczeniem zbrojeń morskich, regulacją sytuacji na Oceanie Spokojnym oraz w Chinach.
Porozumienie międzynarodowe podpisane przez sygnatariuszy 6 lutego 1922 roku, pod nazwą traktatu waszyngtońskiego, wprowadzało limity dotyczące liczby i wielkości okrętów wojennych, jakie mogły posiadać sygnatariusze. Najważniejsze ustalenia obejmowały:
– ograniczenie całkowitej wyporności flot wojennych w stosunku 5:5:3:1,75:1,75, gdzie Stany Zjednoczone i Wielka Brytania mogły posiadać największe siły, Japonia otrzymała status drugiej potęgi morskiej, a Francja i Włochy zostały zrównane na trzecim poziomie;
– maksymalna wyporność nowo budowanych pancerników została ograniczona do 35 000 ton standardowych, a kaliber ich dział do 406 mm;
– wprowadzenie ograniczeń dotyczących lotniskowców, których wyporność miała nie przekraczać 27 000 ton, choć pozwolono na przebudowę dwóch większych jednostek;
– ograniczenie maksymalnych parametrów krążowników do 10 000 ton wyporności i uzbrojenia w działa kalibru do 203 mm, co doprowadziło do powstania tzw. krążowników traktatowych;
– zakaz modernizacji istniejących pancerników poza ulepszeniami w zakresie ochrony przeciwtorpedowej i przeciwlotniczej;
– zamrożenie budowy nowych pancerników do 1931 roku, z pewnymi wyjątkami dla USA, Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch.
Podpisanie traktatu waszyngtońskiego przyniosło istotne skutki dla światowej polityki i wojskowości. Przede wszystkim na prawie 15 lat zahamowano rozwój nowych pancerników, co określano mianem „wakacji morskich”. Zredukowano liczbę jednostek liniowych, a także powstrzymano budowę nowych okrętów o ogromnych rozmiarach i uzbrojeniu, które mogłyby przyczynić się do dalszego wzrostu napięć międzynarodowych.
Traktat miał również duży wpływ na rozkład sił na morzu. Wielka Brytania, która przez wieki dominowała na oceanach, musiała zaakceptować równorzędną pozycję ze Stanami Zjednoczonymi. Japonia, choć nadal była trzecią potęgą morską, czuła się ograniczona i zaczęła dążyć do rewizji ustaleń traktatowych.
Pomimo początkowego sukcesu traktatu, jego postanowienia nie przetrwały próby czasu. W 1934 roku Japonia wypowiedziała traktat, a do 1938 roku wygasł on całkowicie, nieprzedłużony przez pozostałe mocarstwa. Wraz z rosnącym napięciem politycznym w latach 30. XX wieku i zbliżającą się II wojną światową, państwa powróciły do intensywnego wyścigu zbrojeń morskich.
Zdjęcie główne: Brytyjski krążownik liniowy HMS „Hood” na skutek traktatu pozostał największym okrętem świata w okresie międzywojennym. | Źródło: Naval History and Heritage Command (domena publiczna, Wikimedia Commons)