5 lutego 1960 roku dokonano oblotu pierwszego prototypu PZL TS-11 Iskra – pierwszego polskiego samolotu szkolno-treningowego o napędzie odrzutowym. Projekt, nad którym pracował zespół pod kierunkiem Tadeusza Sołtyka, miał na celu stworzenie nowoczesnej maszyny szkoleniowej dla przyszłych pilotów myśliwców odrzutowych.
Wprowadzenie do służby samolotów odrzutowych wymusiło opracowanie nowych metod szkolenia pilotów. Tradycyjnie wykorzystywane samoloty tłokowe nie były w stanie zapewnić odpowiedniego przygotowania do lotów na nowoczesnych maszynach. TS-11 Iskra miała być odpowiedzią na tę potrzebę – samolotem, który łączyłby cechy maszyny do szkolenia podstawowego, przejściowego oraz bojowego.
Prace nad TS-11 rozpoczęły się w 1957 roku, a w 1959 roku wykonano projekt konstrukcyjny i rozpoczęto testy statyczne. Jednocześnie Instytut Lotnictwa opracowywał silnik turboodrzutowy SO-1, który miał stanowić napęd dla Iskry. Podczas badań statycznych na jednym egzemplarzu przeprowadzono ponad 100 prób, testując wytrzymałość konstrukcji.
Pierwszy prototyp, oznaczony PR-02, został oblatany 5 lutego 1960 roku przez pilota doświadczalnego inż. Andrzeja Abłamowicza. Napędzany był silnikiem Viper 8 o ciągu 7,80 kN (795 kG), który zakupiono za pośrednictwem Jugosławii. Kolejne dwa prototypy (PR-03 i PR-04) oblatano w 1961 roku – różniły się zastosowaniem nowego silnika HO-10 oraz uzbrojeniem.
Produkcję seryjną rozpoczęto w 1963 roku od wersji TS-11 Iskra bis A, wyposażonej w silnik SO-1 o ciągu 9,80 kN (1000 kG). Iskra szybko stała się podstawowym samolotem szkoleniowym w Polsce i na eksport. Piloci testowi Andrzej Abłamowicz i Ludwik Natkaniec ustanowili na niej rekordy prędkości w lotach po obwodzie zamkniętym, osiągając m.in. 839 km/h na dystansie 15/25 km w 1964 roku.
TS-11 była rozwijana w licznych wersjach, w tym szkolno-treningowej, rozpoznawczej i szturmowej. Wersja bis D trafiła na eksport do Indii, gdzie 50 egzemplarzy weszło do służby w 1976 roku. W Polsce Iskra służyła w Siłach Powietrznych do 2022 roku, będąc przez dekady podstawową maszyną szkoleniową.
Oblot pierwszego prototypu TS-11 Iskra zapoczątkował erę polskiego lotnictwa odrzutowego. Samolot przez ponad sześć dekad pełnił kluczową rolę w szkoleniu pilotów. Dziś Iskry można jeszcze spotkać w lotnictwie cywilnym, gdzie służą do pokazów i rekreacyjnych lotów w USA oraz Australii.
Zdjęcie główne: Jerry Gunner, źródło: Flickr: 1918 a PZL TS-11-200SB Bis-DF(R) Iskra I of OSzl of the Polish Air Force (CC BY 2.0 )