5 lipca 1943 roku rozpoczęła się bitwa na Łuku Kurskim – największa bitwa pancerna w historii. Trwające niemal dwa miesiące zmagania między wojskami niemieckimi a radzieckimi miały nie tylko ogromne znaczenie militarne, lecz także psychologiczne i strategiczne – przesądziły bowiem o utracie przez Niemców inicjatywy na froncie wschodnim na rzecz Armii Czerwonej.
Ofensywa niemiecka, prowadzona pod kryptonimem „Zitadelle”, miała na celu zlikwidowanie tzw. łuku kurskiego – wybrzuszenia linii frontu wokół miasta Kursk. Plan zakładał okrążenie i zniszczenie dużej liczby radzieckich jednostek poprzez skoordynowane natarcie z północy i południa. Dla niemieckiego dowództwa, które jeszcze nie otrząsnęło się po katastrofie pod Stalingradem, sukces w Kursku miał być szansą na odwrócenie losów wojny na Wschodzie.
W bitwie uczestniczyły ogromne siły – po stronie niemieckiej 900 tysięcy żołnierzy, około 2700 czołgów, 10 tysięcy dział i moździerzy oraz 2500 samolotów. Armia Czerwona przeciwstawiła im około 1,3 miliona żołnierzy, ponad 3400 czołgów i dział samobieżnych, 19 tysięcy dział i 2900 samolotów.
Kulminacyjnym momentem starcia była bitwa pod Prochorowką – rozegrana 12 lipca 1943 roku, uznawana za największą bitwę pancerną wszech czasów. W jednym dniu na ograniczonej przestrzeni starło się kilka tysięcy czołgów obu stron. Choć straty były ogromne, a wynik starcia niejednoznaczny taktycznie, strategicznie był to moment przesilenia – Niemcy wyczerpali ofensywny impet, a Sowieci przeszli do kontrataku.
Niemiecka ofensywa zakończyła się fiaskiem. Pomimo użycia nowoczesnych czołgów Tygrys i Pantera, a także niszczycieli czołgów Ferdynand, Wehrmacht zdołał posunąć się zaledwie 10–12 km na północy i do 35 km na południu. Radziecka obrona, starannie przygotowana dzięki informacjom z wywiadu (w tym brytyjskiego), okazała się nie do przełamania.
Po fiasku „Cytadeli” Armia Czerwona przeszła do ofensywy, rozpoczynając operacje orłowską i biełgorodzko-charkowską, które doprowadziły do wyzwolenia miast Orzeł, Biełgorod i Charków. Były to pierwsze skuteczne letnie ofensywy strategiczne ZSRR od początku wojny.
Bitwa na Łuku Kurskim zakończyła się 23 sierpnia 1943 roku. Jej wynik ostatecznie przełamał strategiczną inicjatywę III Rzeszy. Od tej chwili Wehrmacht był zmuszony do prowadzenia wojny defensywnej na Wschodzie, systematycznie cofając się pod naporem radzieckich armii aż do Berlina.
Zwycięstwo ZSRR w bitwie pod Kurskiem nie tylko umocniło pozycję militarną Armii Czerwonej, ale również stało się istotnym symbolem przemiany wojny – z wojny obronnej Związek Radziecki przeszedł do ofensywy wyzwoleńczej, która z czasem objęła całą Europę Wschodnią.