3 maja to jeden z najważniejszych dni w kalendarzu narodowym Polski. Tego dnia obchodzimy Święto Narodowe Trzeciego Maja, upamiętniające uchwalenie w 1791 roku Konstytucji 3 maja – jednej z pierwszych nowoczesnych konstytucji na świecie. Obchody te niosą ze sobą nie tylko wymiar historyczny, ale również symboliczny – przypominają o dążeniach Polaków do wolności, suwerenności i reform.
Konstytucja 3 maja została uchwalona przez Sejm Czteroletni (1788–1792) i była odpowiedzią na potrzebę reform w osłabionej wewnętrznie i zewnętrznie Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Był to akt niezwykle postępowy, który wprowadzał m.in. trójpodział władzy, znosił liberum veto oraz wzmacniał pozycję mieszczaństwa i chłopów. Dokument ten wyprzedził francuską konstytucję i był pierwszą w Europie i drugą na świecie (po amerykańskiej) nowoczesną ustawą zasadniczą.
Już dwa dni po uchwaleniu konstytucji – 5 maja 1791 roku – dzień ten został uznany za święto. Jednak jego losy w kolejnych stuleciach były burzliwe. W czasie zaborów władze rosyjskie, pruskie i austriackie zakazywały jakichkolwiek obchodów, a wszelkie próby uczczenia rocznicy spotykały się z represjami. Przykładem jest historia nauczyciela Stanisława Mieczyńskiego, który za złożenie bukietu fiołków w 1892 roku został zesłany na Syberię.
Mimo to, pamięć o Konstytucji trwała – zarówno w kraju, jak i wśród Polonii na emigracji, szczególnie w Stanach Zjednoczonych. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, Sejm Ustawodawczy ustanowił 3 maja świętem narodowym w 1919 roku.
Po II wojnie światowej, komunistyczne władze PRL początkowo tolerowały obchody, jednak po protestach i zamieszkach w 1946 roku, w 1951 roku oficjalnie zniesiono to święto. Mimo zakazów, pamięć o 3 maja była wciąż żywa, a manifestacje z okazji rocznicy – jak te w 1982 roku – przeradzały się często w demonstracje oporu wobec władzy.
Dopiero po przemianach ustrojowych w 1989 roku Święto Narodowe Trzeciego Maja zostało przywrócone ustawą z 6 kwietnia 1990 roku, a pierwsze oficjalne obchody odbyły się 3 maja tego samego roku z udziałem prezydenta Wojciecha Jaruzelskiego.
Dziś 3 maja jest dniem wolnym od pracy i obchodzony jest z pełnym ceremoniałem państwowym – z udziałem władz państwowych, wojska, pocztów sztandarowych oraz obywateli. To także czas refleksji nad wartościami, które legły u podstaw Konstytucji: wolnością, demokracją, praworządnością i dążeniem do dobra wspólnego.
Od 2007 roku, 3 maja obchodzony jest również jako święto narodowe na Litwie, co podkreśla wspólne dziedzictwo historyczne obu narodów.