18 maja 1792 roku rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska, znana również jako wojna w obronie Konstytucji 3 maja. Był to dramatyczny wysiłek Rzeczypospolitej Obojga Narodów w obronie reform ustrojowych, które miały uratować państwo przed upadkiem.
Konstytucja 3 maja, uchwalona w 1791 roku przez Sejm Czteroletni, miała na celu unowocześnienie ustroju Rzeczypospolitej i wyrwanie jej spod protektoratu Imperium Rosyjskiego. Zrzucenie zależności od Petersburga i próba reformy wewnętrznej nie spodobały się magnaterii oraz samej carycy Katarzynie II.
W odpowiedzi na zmiany, grupa polskich magnatów – m.in. Stanisław Szczęsny Potocki i Ksawery Branicki – udała się do Rosji, prosząc o wsparcie przeciwko reformatorom. W Petersburgu 27 kwietnia 1792 roku zawiązano konfederację targowicką, oficjalnie w celu „obrony wolności szlacheckiej”, a faktycznie – w interesie Rosji.
Po zakończeniu wojen z Turcją i Szwecją oraz po związaniu sił Austrii wojną z rewolucyjną Francją, Rosja mogła bez przeszkód zaatakować Rzeczpospolitą. Katarzyna II rzuciła do walki 97-tysięczną armię zaprawioną w bojach.
Wojska polsko-litewskie, dowodzone przez młodego księcia Józefa Poniatowskiego, liczyły około 56 tysięcy słabo wyszkolonych i nieostrzelanych żołnierzy. Na Litwie armią dowodził książę Ludwik Wirtemberski, jednak po jego zdradzie dowództwo przejął Józef Judycki.
18 maja 1792 roku rosyjskie korpusy rozpoczęły działania wojenne, przekraczając granice Rzeczypospolitej. Polacy walczyli na dwóch frontach: litewskim i ukraińskim.
Na Litwie armia litewska poniosła szereg klęsk, m.in. pod Mirem i Zelwą, co zmusiło ją do wycofywania się w kierunku Warszawy. Na froncie ukraińskim książę Józef Poniatowski prowadził kampanię pełną bojów opóźniających, wygrywając m.in. bitwę pod Zieleńcami 18 czerwca 1792 roku – jedno z nielicznych polskich zwycięstw w tej wojnie. W uznaniu tej wygranej król Stanisław August Poniatowski ustanowił Order Virtuti Militari – najwyższe polskie odznaczenie wojskowe.
Mimo odwagi polskich żołnierzy i oficerów, w tym wybitnych dowódców jak Tadeusz Kościuszko i Jan Henryk Dąbrowski, sytuacja stawała się coraz trudniejsza. Zdrada Prus, które nie udzieliły Polsce obiecanego wsparcia, przesądziła o dalszym biegu wydarzeń.
Wobec przewagi rosyjskiej i zdrady części elit, 24 lipca 1792 roku król Stanisław August Poniatowski zdecydował się na przystąpienie do konfederacji targowickiej i nakazał polskim wojskom złożyć broń.
Wojna zakończyła się klęską, a jej bezpośrednim skutkiem był II rozbiór Polski w 1793 roku.