16 czerwca 1956 roku zapisał się na kartach historii lotnictwa jako dzień pierwszego oblotu jednego z najbardziej rozpoznawalnych samolotów myśliwskich XX wieku – radzieckiego MiG-21. Zaprojektowany w biurze konstrukcyjnym Mikojana i Guriewicza, stał się ikoną zimnowojennej ery oraz jednym z najliczniej produkowanych naddźwiękowych myśliwców w historii.
MiG-21, oznaczony przez NATO kryptonimem „Fishbed”, był odpowiedzią Związku Radzieckiego na potrzebę stworzenia lekkiego, szybkiego i wszechstronnego myśliwca, zdolnego osiągać prędkości przekraczające dwukrotność prędkości dźwięku. Inżynierowie z OKB MiG, pod kierunkiem Artioma Mikojana i Michaiła Guriewicza, opracowali konstrukcję aerodynamiczną opartą na skrzydłach w układzie delta, co umożliwiło znakomitą zwrotność i dobre właściwości przy dużych prędkościach.
Nietypowa, smukła sylwetka sprawiła, że piloci szybko nadali mu przydomki „ołówek” oraz „bałałajka”. Samolot był stosunkowo prosty w konstrukcji, co ułatwiało masową produkcję i eksploatację nawet w trudnych warunkach.
MiG-21 stał się jednym z najczęściej eksportowanych myśliwców w historii – używany był przez 34 państwa na kilku kontynentach. Oprócz krajów bloku wschodniego, jak Polska, Czechosłowacja czy NRD, samolot trafił m.in. do Egiptu, Indii, Wietnamu, Kuby czy Korei Północnej. Produkowano go na licencji w Czechosłowacji i Indiach, a także w Chinach jako Chengdu J-7 (eksportowana wersja: F-7).
W roli myśliwca przechwytującego i myśliwca frontowego MiG-21 uczestniczył w wielu konfliktach zbrojnych, m.in. wojnach bliskowschodnich, wojnie wietnamskiej czy wojnach indyjsko-pakistańskich. Niekiedy napotykał przeciwników lepszych technicznie (np. F-4 Phantom II), jednak dzięki liczbie i prostocie często skutecznie stawiał opór siłom NATO.
W Polsce MiG-21 stał się symbolem sił powietrznych na całe dekady. Od 1961 roku, kiedy to polscy piloci rozpoczęli szkolenie na tym typie samolotu, aż do oficjalnego zakończenia służby w 2004 roku, myśliwce MiG-21 były podstawą obrony powietrznej kraju.
Łącznie Polska zakupiła 582 egzemplarze w 10 wersjach, w tym MiG-21F-13, MiG-21PF, PFM, M, R, MF, bis i wersje szkolno-bojowe. Pierwszą jednostką bojową uzbrojoną w te samoloty był 62. Pułk Lotnictwa Myśliwskiego OPK w Poznaniu, który otrzymał MiG-21 F-13 w 1963 roku. W kolejnych latach do służby weszły ulepszone wersje, dostosowane do nowych wymagań pola walki i możliwości sojuszniczych systemów obrony. Ostatnia wersja, MiG-21bis, trafiła do Polski na początku lat 80., a zakończenie jej eksploatacji przypadło na 1 stycznia 2004 roku, kiedy 3. Eskadra Lotnictwa Taktycznego zakończyła dyżur bojowy w systemie obrony powietrznej NATO. Był to symboliczny koniec ery „bałałajki” w polskim lotnictwie.
MiG-21, mimo upływu czasu, pozostaje jednym z najbardziej wpływowych samolotów wojskowych XX wieku. Łączył osiągi myśliwca naddźwiękowego z prostotą eksploatacji, co uczyniło go idealnym narzędziem dla wielu krajów rozwijających się. Stał się wzorcem dla wielu konstrukcji i przez dziesięciolecia kształtował obraz lotnictwa wojskowego epoki zimnej wojny.
Zdjęcie główne: MiG-21bis bułgarskich sił powietrznych na lotnisku wojskowym Graf Ignatievo | Fot. Ambasada USA, mjr Dana Hampto