12 maja 1949 roku nad rzeczką Niewisza, niedaleko wsi Raczkowszczyzna w Obwodzie Szczuczyn-Lida, podczas próby przebicia się przez pierścień sowieckiej obławy zginął ppor. Anatol Radziwonik „Olech” – ostatni dowódca zorganizowanych struktur polskiego podziemia antykomunistycznego na ziemi nowogródzkiej.
Anatol Radziwonik urodził się 20 lutego 1916 roku w Briańsku koło Wołkowyska. Rodzice pokładali w nim wielkie nadzieje, dlatego skierowali go na naukę do Państwowego Męskiego Seminarium Nauczycielskiego w Słonimiu. Po ukończeniu szkoły pracował jako nauczyciel w wiejskiej szkole w Iszczołnianach na Nowogródczyźnie. Jego zaangażowanie w życie lokalnej społeczności objawiało się nie tylko w pracy pedagogicznej, ale także w działalności wychowawczej – zainspirował młodzież do uczestnictwa w harcerstwie.
W 1938 roku został powołany do Wojska Polskiego, gdzie przeszedł szkolenie w Szkole Podchorążych w Jarosławiu. Po wybuchu II wojny światowej jego losy związały się z działalnością konspiracyjną.
W szeregach Armii Krajowej
Chociaż dokładny moment dołączenia Radziwonika do podziemia nie jest znany, w 1943 roku objął dowództwo jednej z placówek konspiracyjnych Obwodu AK Szczuczyn, za co awansowano go na podporucznika. W 1944 roku przeszedł do działalności partyzanckiej, dowodząc plutonem w VII batalionie 77. pułku piechoty AK pod komendą legendarnego porucznika Jana Piwnika „Ponurego”. Wraz z oddziałem uczestniczył w wielu akcjach bojowych przeciwko Niemcom, w tym w zwycięskim ataku na niemiecki garnizon w Jewłaszach 16 czerwca 1944 roku. Niestety, podczas tej operacji zginął „Ponury”.
Na początku lipca 1944 roku oddział Radziwonika wyruszył w kierunku Wilna, aby wziąć udział w operacji „Ostra Brama”. Celem było wyzwolenie miasta z rąk Niemców przed nadejściem Armii Czerwonej. Opóźnienie w dotarciu do Wilna uchroniło jego ludzi przed rozbrojeniem przez Sowietów. Po zajęciu Kresów przez ZSRR Radziwonik kontynuował walkę, licząc, że sprawa polskości tych ziem zostanie rozstrzygnięta na konferencji pokojowej. Jednak decyzje podjęte przez aliantów na konferencji w Teheranie w 1943 roku przypieczętowały los Kresów.
Dowództwo i działania partyzanckie przeciwko sowietom
W 1945 roku Radziwonik został komendantem obwodów Szczuczyn-Lida, dowodząc liczącym około 800 osób oddziałem partyzanckim. Mimo stopniowego wykruszania się oddziałów i represji NKWD, jego ludzie przeprowadzali spektakularne akcje, takie jak opanowanie osady Toboła (sierpień 1945), likwidacja oficerów NKWD pod Lidą (wrzesień 1945) czy przebicie się przez obławę 34. pułku NKWD (listopad 1945).
W 1948 roku partyzanci Radziwonika zaangażowali się w walkę z kolektywizacją, niszcząc powstające kołchozy i eliminując aktywistów komunistycznych oraz donosicieli. Słynna była ich metoda demaskowania agentów NKWD, polegająca na podszywaniu się pod funkcjonariuszy sowieckich.
W maju 1949 roku Radziwonik wraz z kilkunastoma towarzyszami został otoczony przez wojska NKWD w okolicach Raczkowszczyzny. W wyniku zdrady miejscowego chłopa doszło do krwawej bitwy, którą przeżyły jedynie trzy osoby. „Olech” poległ nad rzeczką Niewisza, niedaleko wsi Raczkowszczyzna, 3 km na płd.-zach. od wsi Bakszty w Obwodzie Szczuczyn-Lida, podczas próby przebicia się przez pierścień kolejnej sowieckiej obławy.
Śmierć Radziwonika oznaczała kres zorganizowanego oporu na Grodzieńszczyźnie, choć pojedyncze grupy partyzanckie działały jeszcze do połowy lat 50. Anatol Radziwonik pozostaje symbolem niezłomności i walki o polskość na Kresach. Na odwrocie jednej z fotografii jego oddziału widnieje wymowne motto: „Nic dla siebie, wszystko dla Ojczyzny”.