Wojna w Wietnamie to temat wielu filmów, których klasyka sięga lat 70. XX wieku. Oczywiste jest, że większość z nich powstała w USA, gdzie historia tej wojny wpisała się głęboko w kulturę kraju. W końcu była to najdłuższa i najtragiczniejsza wojna w historii tego państwa. Straty po obu stronach i wśród ludności cywilnej były ogromne. Dlatego też filmowcy często nie tylko skupiali się na aspektach militarnych wojny, ale również stawiali pytania o moralność walczących i podstawy człowieczeństwa.
Chciałbym przedstawić zestawienie dziesięciu, moim zdaniem, najlepszych i przede wszystkim godnych polecenia filmów z wątkiem wojny wietnamskiej jako tłem opowieści. Pewnie większość z was już je widziała, ponieważ filmy te należą do klasyki gatunku, ale może warto je obejrzeć jeszcze raz. To nie jest standardowy ranking moich ulubionych filmów, ponieważ wszystkie tytuły zostały ułożone w kolejności chronologicznej ich powstania. Osobiście uważam, że wszystkie z nich należą do kategorii „must see”.
Łowca jeleni (The Deer Hunter)
Film opowiada historię trzech przyjaciół Michaela (Robert De Niro), Stevena (John Savage) i Nicka (Christopher Walken) pochodzących z małej miejscowości w Pensylwanii. Zanim wylecieli do Wietnamu ich życie było beztroskie i wypełnione zabawą. Na miejscu wszyscy trzej dostają się do niewoli Wietkongu. Amerykańscy jeńcy, okaleczeni zarówno fizycznie jak i psychicznie, zmuszani są do gry w rosyjską ruletkę, gdzie wygraną jest ich życie.
Film zasłynął przede wszystkim ze swojej sławnej sceny gry w rosyjską ruletkę. Tak jak większość obrazów o wojnie w Wietnamie, „Łowca Jeleni” skupia się na kilku bohaterach, ukazując ich przemianę psychiczną i fizyczną na wojnie. To studium ludzkiej psychiki, której, już raz złamanej – nie można naprawić. Reżyser bardzo sprawnie ukazuje, jak trudno jest wrócić do domu po tym, jak było się świadkiem tak bestialskich scen.
Czas Apokalipsy (Apocalypse Now)
„Czas Apokalipsy” to filmowa adaptacja opowiadania Josepha Conrada „Jądro ciemności”, z tym że przeniesiona w realia wojny wietnamskiej. Kapitan armii amerykańskiej Benjamin L. Willard (Martin Sheen) otrzymuje misję odnalezienia i zlikwidowania zbuntowanego pułkownika Waltera Kurtza (Marlon Brando). Podróż Willarda w górę rzeki Mekong to nie tylko misja wojskowa, to także psychologiczna wędrówka w głąb ludzkiego umysłu, koszmar otoczenia wypełnionego wrogiem i pełnego napięcia strachu. Rejs rzeką, w głąb terytorium wroga, prosto do jądra ciemności jakim jest samozwańcze państewko Kurtza, jest dobrym motywem na pokazanie okrucieństwa wojny, zatracenia człowieczeństwa i własnych ideałów. Film ukazuje nie tylko brutalność wojny, ale także jej destrukcyjny wpływ na psychikę żołnierzy. Coppola mistrzowsko oddał chaos i moralne zagubienie, jakie towarzyszyły konfliktowi, czyniąc „Czas Apokalipsy” jednym z najważniejszych filmów w historii kina.
Najbardziej znaną sceną filmu jest atak amerykańskich śmigłowców na wietnamską wioskę przy akompaniamencie wagnerowskiej walkirii.A słowa płk. Kilgora „uwielbiam zapach napalmu o poranku” wypowiedziane po tym ataku stały się kultowym cytatem filmowym na długie dekady.
Pluton (Platoon)
„Pluton” Olivera Stone’a jest chyba najlepszym filmem ukazującym nastroje panujące w amerykańskiej armii. Nic w sumie dziwnego, ponieważ reżyser mógł czerpać doświadczenia ze swoich przeżyć, kiedy to na własnej skórze odczuł czym była wietnamska dżungla.
Film opowiada historię młodego żołnierza Chrisa Taylora (Charlie Sheen), który jako nowy rekrut przybywa do Wietnamu i zderza się z szarą rzeczywistością, żołnierzami pozbawionymi przez brutalność wojny skrupułów. Szybko okazuje się, że najtrudniejszą walką dla niego będzie ta, którą musi stoczyć z samym sobą, a nie z żołnierzami Wietkongu. Albowiem oddziałem, do którego trafia Taylor dowodzą dwa różne charaktery: Elias (Willem Dafoe) i Barnes (Tom Berenger). Z powodu sytuacji panującej w obozie idealizm głównego bohatera bardzo szybko się wyczerpuje, a sam musi wybierać między czystym złem a moralnością.
Przez pryzmat przeżyć Taylora, film ukazuje codzienne życie żołnierzy, ich relacje oraz dylematy moralne. Stone porusza temat podziałów wśród żołnierzy oraz wpływu wojny na ludzką psychikę, co sprawia, że „Pluton” jest jednym z najbardziej realistycznych i poruszających filmów o wojnie w Wietnamie.
Full Metal Jacket
„Full Metal Jacket” to film, który składa się z dwóch wyraźnych części: pierwsza opisuje brutalny trening rekrutów w obozie Marines pod dowództwem sadystycznego sierżanta Hartmana (R. Lee Ermey), a druga ukazuje ich doświadczenia w Wietnamie. Pierwsza część filmu jest brutalnym obrazem dehumanizacji i psychicznego niszczenia młodych rekrutów, podczas gdy druga część skupia się na ich walce o przetrwanie w miejskich bitwach. Stanley Kubrick mistrzowsko ukazuje zarówno fizyczne, jak i psychiczne koszty wojny, podkreślając, jak konflikt zmienia ludzi nieodwracalnie.
Hamburger Hill
„Hamburger Hill” przedstawia brutalną bitwę o wzgórze 937, znane jako „Hamburger Hill”, która miała miejsce w maju 1969 roku. Film ukazuje determinację i poświęcenie amerykańskich żołnierzy walczących w niezwykle trudnych warunkach, naprzeciw przeważającym siłom Wietkongu. Irvin realistycznie oddaje surowość walk oraz bezsensowne straty, jakie ponoszą obie strony. Film jest mocnym komentarzem na temat kosztów ludzkich i moralnych wojny, stawiając pytania o sens tak ogromnych poświęceń.
Good Morning, Vietnam
„Good Morning, Vietnam” opowiada prawdziwą historię Adriana Cronauera (Robin Williams), charyzmatycznego DJ-a radiowego, który przekształca wojskową stację radiową w Wietnamie. Jego audycje pełne humoru i energii przynoszą radość żołnierzom na froncie, ale również ściągają na niego gniew przełożonych. Film łączy elementy komedii i dramatu, ukazując zarówno radość, jak i ból żołnierzy. Wykorzystując talent Williamsa do improwizacji, film staje się emocjonalnym hołdem dla żołnierzy, którzy potrzebowali chwil wytchnienia w obliczu brutalności wojny.
Ofiary wojny (Casualties of War)
„Ofiary wojny” to film oparty na prawdziwej historii, który opowiada o grupie amerykańskich żołnierzy, którzy porywają i gwałcą wietnamską dziewczynę. Jedyny sprawiedliwy członek oddziału, grany przez Michaela J. Foxa, stara się doprowadzić swoich towarzyszy do odpowiedzialności. Film porusza trudne tematy moralne i etyczne związane z wojną, ukazując, jak konflikt może zdehumanizować ludzi i prowadzić do okrutnych czynów. De Palma mistrzowsko oddaje złożoność moralną wojny, zmuszając widzów do refleksji nad konsekwencjami działań wojennych.
Urodzony 4 lipca (Born on the Fourth of July)
„Urodzony 4 lipca” to kolejny film Olivera Stone’a oparty na prawdziwym życiu. Opowiada o Ronie Kovic (Tom Cruse), który zgłosił się na ochotnika do armii i dumny wyjechał do Wietnamu. Tam poznał jednak prawdziwe oblicze wojny podczas jednej z misji omyłkowo zabija towarzysza broni, z kolei sam na polu walki zostaje mocno postrzelony, sparaliżowany od klatki piersiowej w dół i przykuty do inwalidzkiego wózka. Powraca do kraju, gdzie nagle zostaje odrzutem społecznym z zespołem stresu pourazowego. Rany, jakie odnosi w Wietnamie powodują nie tylko kalectwo, ale także całkowitą zmianę jego światopoglądu – stając się ikoną ruchu pacyfistycznego.
Film opowiadający historię jednego ze scenarzystów stanowi manifest antywojenny. Pokazuje co wojna potrafi zrobić z człowiekiem i że powracający żołnierze byli pozostawieni sami sobie, bez żadnej pomocy. Pokazuje, że dla nich wojna nie zakończyła się w Indochinach, a trwała dalej w ich głowie.
Heaven & Earth
„Heaven & Earth” to film oparty na prawdziwej historii Le Ly Hayslip (Hiep Thi Le), młodej wietnamskiej dziewczyny, która doświadczyła brutalności zarówno ze strony Wietkongu, jak i wojsk amerykańskich. Film ukazuje jej walkę o przetrwanie w czasie wojny oraz późniejszą podróż do Ameryki, gdzie zaczyna nowe życie. Oliver Stone, reżyser, koncentruje się na perspektywie cywilnej, ukazując, jak wojna wpływa na życie zwykłych ludzi. Film jest głębokim i poruszającym portretem determinacji i siły ducha w obliczu niewyobrażalnych trudności.
Byliśmy żołnierzami (We Were Soldiers)
„We Were Soldiers” opowiada o pierwszej dużej bitwie wojny w Wietnamie, bitwie o Ia Drang, w której brał udział pułkownik Hal Moore (Mel Gibson). Film realistycznie ukazuje taktykę wojskową oraz odwagę żołnierzy w obliczu przeważających sił wroga. Randall Wallace koncentruje się na człowieczeństwie i braterstwie, jakie rozwija się między żołnierzami w obliczu śmiertelnego zagrożenia. Film jest hołdem dla odwagi i poświęcenia żołnierzy, jednocześnie podkreślając tragiczne konsekwencje wojny.
Podsumowanie
Te filmy, choć różnią się stylem i podejściem, mają wspólny cel: ukazać brutalność, absurd i tragedię wojny w Wietnamie. Każdy z nich oferuje unikalną perspektywę, od epickich bitew, przez psychologiczne dramaty, po osobiste historie przetrwania i walki o powrót do normalności. Wojna w Wietnamie pozostaje głęboko złożonym i bolesnym tematem, a kino wojenne jest jednym z najpotężniejszych narzędzi, dzięki którym możemy lepiej zrozumieć i przemyśleć jej skutki.
Warto dodać, że to nie są wszystkie filmy, które poruszają wątek w wojny w Wietnamie. Osobiście poleciłbym jeszcze obejrzeć: „Zielone Berety”, „Operacja słoń”, „Operacja świt” czy też „Niespotykane męstwo” oraz „Tigerland”.