27 lipca 2022 roku na lotnisku 41. Bazy Lotnictwa Szkolnego w Dęblinie odbył się uroczysty lot pożegnalny samolotu szkolno-treningowego TS-11 Iskra. Samolot leciał w asyście nowych samolotów szkolenia zaawansowanego M-346 Bielik. Iskra była pierwszą polską konstrukcją lotniczą napędzaną silnikiem odrzutowym.
Prace nad TS-11 rozpoczęły się w 1957 roku, a w 1959 roku wykonano projekt konstrukcyjny i rozpoczęto testy statyczne. Jednocześnie Instytut Lotnictwa opracowywał silnik turboodrzutowy SO-1, który miał stanowić napęd dla Iskry. Podczas badań statycznych na jednym egzemplarzu przeprowadzono ponad 100 prób, testując wytrzymałość konstrukcji.
Pierwszy prototyp, oznaczony PR-02, został oblatany 5 lutego 1960 roku przez pilota doświadczalnego inż. Andrzeja Abłamowicza. Napędzany był silnikiem Viper 8 o ciągu 7,80 kN (795 kG), który zakupiono za pośrednictwem Jugosławii. Kolejne dwa prototypy (PR-03 i PR-04) oblatano w 1961 roku – różniły się zastosowaniem nowego silnika HO-10 oraz uzbrojeniem.
Produkcję seryjną rozpoczęto w 1963 roku od wersji TS-11 Iskra bis A, wyposażonej w silnik SO-1 o ciągu 9,80 kN (1000 kG). Iskra szybko stała się podstawowym samolotem szkoleniowym w Polsce i na eksport. Piloci testowi Andrzej Abłamowicz i Ludwik Natkaniec ustanowili na niej rekordy prędkości w lotach po obwodzie zamkniętym, osiągając m.in. 839 km/h na dystansie 15/25 km w 1964 roku.
TS-11 była rozwijana w licznych wersjach, w tym szkolno-treningowej, rozpoznawczej i szturmowej. Wersja bis D trafiła na eksport do Indii, gdzie 50 egzemplarzy weszło do służby w 1976 roku. W Polsce Iskra służyła w Siłach Powietrznych do 2022 roku, będąc przez dekady podstawową maszyną szkoleniową.
Oblot pierwszego prototypu TS-11 Iskra zapoczątkował erę polskiego lotnictwa odrzutowego. Samolot przez ponad sześć dekad pełnił kluczową rolę w szkoleniu pilotów. Dziś Iskry można jeszcze spotkać w lotnictwie cywilnym, gdzie służą do pokazów i rekreacyjnych lotów w USA oraz Australii.
Zdjęcie główne: Jerry Gunner, źródło: Flickr: 1918 a PZL TS-11-200SB Bis-DF(R) Iskra I of OSzl of the Polish Air Force (CC BY 2.0 )